تفسیر از واژة فَسَرَ به معنای روشن كردن و آشكار ساختن می‌باشد و در اصطلاح، عبارت است از: زدودن ابهام از لفظ مشكل و دشوار، كه در انتقال معنای مورد نظر، نارسا و دچار اشكال می‌باشد. در این مقاله که به قلم نویسندگان قدم یار به سرپرستی مهندس فرشاد مارچینی گردآوری شده است، سعی می‌شود به صورت خلاصه و با زبانی ساده در رابطه با مزایای تفسیر قرآن جهت استفاده دانشجویان گرامی ارائه گردد.

مزایا تفسیر قرآن

تفسیر از واژة فَسَرَ به معنای روشن كردن و آشكار ساختن می‌باشد و در اصطلاح، عبارت است از: زدودن ابهام از لفظ مشكل و دشوار، كه در انتقال معنای مورد نظر، نارسا و دچار اشكال می‌باشد. و این نكته مرز بین تفسیر و ترجمه می‌باشد؛ چون ترجمه در جایی می‌باشد كه معنای لغوی لفظ روشن نیست. اما تفسیر آن می‌باشد كه با وجود واضح بودن معنی لغت، همچنان هاله‌ای از ابهام بر چهره ی آن نشسته می‌باشد.
علّامه ی طباطبایی فرمود: تفسیر عبارت است از روشن كردن معانی آیات قرآن كریم و كشف مراد و مدلول آن ها.

اهمیّت و جایگاه علم تفسیر:

علم تفسیر در مقایسه با علوم دیگر، می‌تواند به این صورت باشد:

الف. از نظر موضوع: زیرا موضوع آن كلام خداوند می‌باشد و سرچشمه ی تمام حكمت‌ها در آن می‌باشد. ماجرای پیشینیان و هرچه از عمر آن هم می‌گذرد قدیمی نمی شود و عجایب آن پایان نمی پذیرد.
ب. از نظر غرض و فایده: از نظر هدف و غرض، استوارترین و با بركت ترین علوم، علم تفسیر می‌باشد، كه از بین نمی رود.
ج. به دلیل شدّت نیاز: هر كمال دنیوی و دینی، دور یا نزدیك، به علوم شرع نیازمند می‌باشد و به معارف دینی احتیاج دارد و آن نیز متوقّف بر كتاب خدا است.

علل نیازمندی دانشجو به تفسیر

نیازمندی به تفسیر را می‌توان در چند مورد بیان کرد:

عدم آگاهی‌های لازم دانشجو:

ضعف علمی دانشجو باعث نیاز او به تفسیر قرآن شده است، درک قرآن کریم نیاز به داشتن آگاهی مختلف می‌باشد که نبود هرکدام از آن، در درک قرآن اختلال ایجاد می کند پس تفسیر ضرورت دارد. بررسی‌های قرآنی و تاریخی نشان از ابهام برخی واژگان قرآنی برای جمعی از مخاطبان در زمان نزول قرآن دارد و آن ها معنی آن را نمی دانستند.
مثلاً وقتی از ابوبكر معنای «كلاله» را پرسیدند، معنی آنرا نمی دانست و گفت: «به رأی خود می‌گویم اگر صواب باشد، از خداست و اگر خطا باشد از من و شیطان است.» و زمانی که وقتی معنای «أبّا» را از عمر پرسیدند،‌گفت: از تعمّق و تكلّف نهی شده‌ایم. در چنین مواردی برای درک آیات قرآن كریم می بایست به معنای واژگان مورد نظر دسترسی داشت و دستیابی بر معانی عرفی این واژگان، قسمتی از تفسیر می‌باشد.

برخی مواقع، عدم آگاهی از شرایط و اسباب نزول، معنا و مقصود از آیه را در هاله‌ای ابهام فرو می‌برد و موجب ضرورت تفسیر می‌شود.
استعارات و تشبیهات ظریفی در قرآن به كار رفته شد که نیاز به دانش كافی و تبحر و تسلّط دارد چنین مواردی برای دانشجویان مبهم و نیازمند تفسیر می‌باشد.
نداشتن آگاهی و علم کافی در درک معنای الفاظ مشترک و كاربردهای مجازی و شناخت قراین پیوسته و ناپیوسته آیات، مانند ارتباط یا عدم ارتباط آیات با یكدیگر (سیاق) و روایات ناظر به آیات، امور دیگری است كه در زمینه‌های نیازمندی به تفسیر را فراهم می‌سازد.

معارف بسیار زیاد و الفاظ محدود:

قرآن كریم، در بیان مطالب، از کم ترین الفاظ و جمله‌ها برای قالب ریزی معانی عمیق استفاده كرده می‌باشد. این كتاب همه معارفی را كه انسان برای سعادت به آن نیاز دارد، در حجم خیلی کم از الفاظ و عبارات، ارایه كرده می‌باشد و این موضوع موجب شده كه درک قسمتی از آیات نیازمند اندیشه و دقّت بیشتر و تحقیق عمیق‌تری برای پی بردن به مقصود خدا باشد و به همین جهت تفسیر ضروری می‌باشد.

محتوای بلند در قالب الفاظ متداول:

قرآن کریم علاوه بر آیات مربوط به امور جهان مشهود، به آیاتی که از حقایق ماورای این جهان می پردازد هم سخن می گوید. این آیات واقعیاتی فراتر از این جهان را در قالب الفاظی كه برای تفهیم و تفاهم امور این جهان وضع شده‌اند، ارائه می‌كند و این موضوع موجب شده که درک مقصود خداوند از آن آیات، برای مردم امکان پذیر نمی‌باشد و برای پی بردن به آن، تلاش فكری ویژه، مثل تفسیر ضروری می‌باشد.

آمیختگی و پراكندگی مطالب:

از دیگر ویژگی‌های قرآن كریم، این می‌باشد که مطالب آن دسته‌بندی موضوعی ندارد و به این صورت نمی باشد که این کتاب کل سخن خود راجع به یک موضوع را یك جا و در فصل معیّنی بیان كرده باشد، هر چند در هر صفحه‌ای از آن و گاه در هر آیه‌ای از آن، از موضوعات متعدد و مطالب گوناگون سخن به میان آمده است. این امر نیز، از جمله اموری است كه نیاز به تفسیر را الزامی می سازد.

فاصله ی زمان با نزول قرآن کریم:

با گذشت زمان، پیشرفت‌های علمی و رشد استعداد و قوه ی فهم بشر و یا پیش آمدن وقایعی روشنگر، شاید باعث روشن‌تر شدن معنای برخی از آیات و آشكار شدن مقصود آن شود، اما از سویی فاصله زمانی از اموری می‌باشد كه نیاز به تفسیر را بیشتر می‌كند، چون از یک طرف سو احتمال تغییر معانی كلمات و فاصله گرفتن از اوضاع و شرایط زمان نزول آیات، آگاهی از مفاد استعمالی آیات در آن زمان و درک معنای مراد از آن را مشكل کرده است و از طرفی دیگر، اختلاف نظرها و تشكیك‌ها و تردیدهایی كه کم کم از سوی مفسّران و یا مغرضان، در مورد قرآن كریم، مطرح می‌شود، معانی مراد از آن را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد.

نیازها و الزامات مخصوص هر زمان:

هر عصری خصوصیات، الزامات و تقاضاهایی دارد كه از دگرگون شدن مكان و زمان و پیدا شدن مسائل جدید و معانی تازه در عرصه ی زندگی سرچشمه می‌گیرد.
علاوه بر آن هر زمان، مشكلات و پیچیدگی‌ها و گرفتاری های مخصوص به خود را دارد كه آن نیز از دگرگونی اجتماعی و فرهنگی كه لازمه ی تغییرات زندگی و گذشت زمان است می‌باشد.
این موضوعات قسمت مهمی از روح و جان آن ها را اشغال كرده است. طبیعی است که همه ی این ها به صورت استفهام است و برای جواب گویی به این خواسته‌ها، اولین گام، برگرداندن میراث علمی و فرهنگی اسلام به زبان روز و پیاده كردن همه ی آن معانی عالی از راه زبان عصری در روح و جان و عقل نسل فعلی می‌باشد و گام دیگر استنباط نیازها و درخواست های ویژه این زمان و مكان از اصول كلّی اسلام است.