هر پایان نامه با یک مسأله / سؤال شروع می شود. وظیفه پژوهشگر این است که باید بتواند درابتدا یک جواب / راه حل ممکن که قابلیت آزمون شدن را دارد مطرح کند. این جواب موقتی همان فرضیه پایان نامه است.

تعریف فرضیه:

فرضیه عبارت است از حدس و گمان اندیشمندانه درباره ماهیت، روابط یا تفاوت بین پدیده ها، اشیاء و متغیرها، که انجام دهنده پایان نامه را در تشخیص نزدیک ترین و محتمل ترین راه برای کشف مجهول کمک می نماید.

فرضیه پیش بینی محقق درباره راه حل مسأله پایان نامه است.
فرضیه یک حکم مبتنی بر حدس درباره رابطه میان متغیرها است.
فرضیه ها به محقق کمک می کنند تا از بین راه های فراوان رسیدن به هدف پایان نامه محتمل ترین و آسان ترین مسیرها را انتخاب کند.
مثال: قطع شدن برق خانه (مسأله)
 راه های ممکن:
1-پریدن فیوز کنترل
2-اتصال سیم های برق
3-قطع برق از طرف شرکت برق
مثال دیگر:
فرض کنید اتومبیل شما استارت نمی زند، شما می دانید که بین وجود بنزین درباک اتومبیل و حرکت آن رابطه علت و معلولی وجود دارد. بنابراین ابتدا حدس می زنید که در باک اتومبیل به اندازه نصف ظرفیت آن بنزین وجود دارد. شما با این آزمایش، این فرضیه را رد می کنید. سپس فرض می کنید که درباک، بنزین وجود دارد ولی به کاربراتور نمی رسد. برای آزمون این فرضیه، لوله ای را که به کاربراتور بنزین می رساند از آن جدا می کنید و سپس استارت می زنید تا مشخص شود که آیا بنزین از لوله خارج می شود یا خیر. اگر با این آزمایش معلوم شود که بنزین از لوله خارج می شود و به کاربراتور می رسد، این فرضیه هم رد می شود. حال ممکن است فرض کنید که برق به سر شمع ها نمی رسد. این فرضیه را هم با جدا کردن سیم سر شمع ها و زدن استارت آزمایش می کنید تا درستی یا نادرستی آن هم مشخص شود. صورت بندی فرضیه جدید و آزمایش آنها ممکن است به همین ترتیب ادامه پیدا کند تا موقعی که مسأله مورد نظر حل شود.

منابع تدوین فرضیه

1- معلومات یا تجارب قبلی محقق
2- مطالعه نظریه ها

فواید تدوین فرضیه

1- جهت دار شدن مطالعه منابع مربوط به موضوع پایان نامه و جلو گیری از مطالعه منابعی که ربطی به پژوهش ندارند.
2- تعیین بهتر روش های جمع آوری اطلاعات
3- فراهم کردن چهار چوبی برای تفسیر اطلاعات جمع آوری شده و نتیجه گیری از آنها.
طبقه بندی فرضیات از نظر اهمیت
فرضیه اصلی: مهمترین فرضیه است ؛ فرضیه ای که برای توصیف واقعیت پدیده یا رابطه بین متغیرها محتمل ترین باشد یا در واقع در مورد آن احتمال و حدس قوی تری نسبت به  سایر وجود دارد.
فرضیات فرعی: فرضیات مبتنی بر فرضیه اهم هستند.
در فرآیند انجام پایان نامه هر دو نوع فرضیه باید مورد آزمون قرار گیرند.
طبقه بندی فرضیات از نظر وجود یا عدم وجود روابط بین متغیرها

انواع فرضیه ها:

فرضیات به طور کلی به دو نوع تقسیم می شوند:
فرضیه تحقیق  Research hypothesis  H1
فرضیه صفر یا آماری  H0  Null or Statistical hypothesis
فرضیه تحقیق: از وجود رابطه یا اثر و یا تفاوت بین متغیرها خبر می دهد. (به صورت مثبت مطرح می شود)
مثال: رابطه مثبت و معنی داری بین فرهنگ یک جامعه و فرهنگ یک سازمان وجود دارد.
فرضیه صفر: که به فرضیه آماری یا پوچ نیز موسوم است بر خلاف فرضیه تحقیق، وجود رابطه، اثر یا تفاوت بین متغیرها را رد کرده و انکار می کند. (به صورت منفی مطرح می شود).
مثال: رابطه مثبت و معنی داری بین فرهنگ یک جامعه و فرهنگ یک سازمان وجود ندارد.

طبقه بندی فرضیات تحقیقی در یک پایان نامه

این نوع فرضیه ها از چند بعد قابل تقسیم هستند:

1- فرضیات تحقیق جهت دار و بدون جهت
فرضیه تحقیق جهت دار: نوع رابطه یا تأثیر (مثبت یا منفی بودن، بیشتر یا کمتر بودن و….) بین دو متغیر یا تفاوت بین دو گروه را مشخص می کند.
دو مثال: کارآیی مدیران دارای مهارت IT بیشتر از مدیران فاقد این مهارت است.
آموزش مدیران در زمینه IT تأثیر مثبت و معنی داری بر افزایش کارآیی آنها دارد.
فرضیه تحقیق بدون جهت: روابط یا تفاوتی را بین دو متغیر یا دو گروه را نشان می دهد لکن جهت این روابط یا تفاوت ها را نشان نمی دهند. این حالت زمانی پیش می آید که محقق نتوانسته است درباره جهت متغیرهای موجود در فرضیه در مطالعات قبلی اطلاعاتی بدست آورد یا اینکه اطلاعات حاصله متناقض هستند.
مثال: بین آموزش مدیران در زمینه IT و کارآیی آنها رابطه معنی داری وجود دارد.

فرضیات تحقیق تک متغیره و چند متغیره

فرضیه تحقیق تک متغیره: فرضیاتی که فقط شامل یک متغیر هستند. برای مثال: نسبت مدیران ناراضی از واحد IT 60 درصد است.
فرضیه تحقیق چند متغیره: فرضیاتی که دارای دو یا چند متغیر باشند. مثال: بین رضایت کارکنان و رضایت مشتریان رابطه مثبت و معنی داری و جود دارد.

فرضیات تحقیقی کیفی و کمی

فرضیات تحقیقی کمّی: فرضیاتی که همه متغیرهای آن کمّی باشند.
مثال: رابطه مثبت و معنی داری بین ضریب هوشی و نمره درس روش تحقیق دانشجویان IT وجود دارد.
فرضیات تحقیقی کیفی: فرضیاتی که حداقل یکی از متغیرهای آن کیفی باشد.
مثال: رابطه مثبت و معنی داری بین ضریب هوشی و کیفیت تحصیلی دانشجویان IT وجود دارد.
منبع: سایت ارشد نگاران