روش تحقیق نیمه تجربی
در تحقیقاتی که برای محقق امکان کنترل یا دستکاری کامل متغیر یا متغیرهای اثرگذار (مستقل) وجود نداشته باشد، او می‌کوشد تا با شناسائی متغیرها و گسترش آگاهی‌های لازم روش خود را در انجام تحقیق به روش تجربی نزدیکتر سازد.
به عبارت دیگر، با آنکه در بسیاری از موقعیت‌های طبیعی- اجتماعی نمی‌توان متغیرهای موجود در حوزه تحقیق را کاملاً کنترل کرد، اما محقق می‌تواند از یک روش تحقیقی که به روش تحقیق تجربی شبیه است برای بررسی و مطالعه موقعیت مذکور استفاده کند.
یعنی موقعیت‌هائی وجود دارد که اگرچه محقق برای مطالعه آنها نمی‌تواند خصوصیات تحقیق تجربی مانند: « چه عواملی در چه هنگامی متأثر از چه میزان متغیر ویژه در حوزه تحقیق بوده‌اند؟» را تعیین کند، یا در موقعیت تحقیق امکان گزینش تصادفی را فراهم سازد، اما می‌تواند برای بررسی و مطالعه موقعیت، از روشی بنام « روش تحقیق نیمه تجربی» استفاده نماید.
واژه «نیمه تجربی » برای اولین بار در فرهنگ علوم تربیتی و رفتاری در سال ۱۹۵۷ بوسیله کمپین معرفی شد؛ و انگیزه این ابداع شاید برای نامناسب بودن تحقیق آزمایشی (تجربی) برای بررسی و مطالعه انسانها در موقعیت‌های طبیعی باشد.
زیرا اگر موقعیت تجربی و مورد مطالعه کاملاً تحت کنترل قرار بگیرد و آزمودنی هم انسان باشد به ندرت از او رفتار واقعی سر می‌زند. محقق می‌کوشد در تحقیقات نیمه‌تجربی که در آنها امکان کنترل یا دستکاری کامل متغیر یا متغیرها وجود ندارد، شناسائی هرچه بیشتر این متغیرها و گسترش آگاهی لازم در این زمینه روش خود را به روش تحقیق تجربی نزدیک کند.
در واقع در روش تحقیق نیمه تجربی (غیرآزمایشی) محقق روابط بین متغیرهایی که خود آنها را دستکاری نکرده است و بگونه‌ای در گذشته اتفاق افتاده‌اند مورد بررسی و مطالعه و تاثیر آنها را بر متغیرهای مورد نظر مورد مشاهده قرار می‌دهد.
روش تحقیق نیمه تجربی یک مطالعه تجربی نظامدارد است که محقق نسبت به متغیرهای اثرگذار (مستقل) کنترل مستقیم ندارد، زیرا آنها قبلاً رخ داده‌اند یعنی درگذشته اتفاق افتاده و هم‌اکنون مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. و یا اینکه در حال مشاهده هستند، بدون دخالت و بدون دستکاری، نتیجه مورد بررسی قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرند بنابراین محقق در تحقیق نیمه تجربی متغیرها را آنگونه که هستند مورد مطالعه و مقایسه قرار می‌دهد. و می‌توان نمونه‌هائی را که روش تحقیق نیمه تجربی برای آنها مناسب است به شرح ذیل بیان نمود:
(۱) بررسی و مطالعه تاثیر تمرینهای پراکنده در مقایسه با تاثیر تمرینهای مداوم در فراگیری و حفظ فهرستی از لغات انگلیسی که در ۳ کلاس سال دوم دبیرستان مروی تهران در سال ۱۳۸۶ تدریس می‌شود، بدون اینکه قادر باشیم دانش‌آموزان را به طور تصادفی به روشهای مختلف تمرین تقسیم کنیم، یا زمان تمرین آنان را زیرنظر بگیریم.
(۲) بیشتر مطالعات و بررسیهائی که در زمینه مشکلات و مسائل اجتماعی صورت می‌گیرد و اغلب کنترل یا دستکاری متغیرها مقدور نیست، از جمله بررسی و مطالعه جرم و جنایت، آشوبها، اعتیادها، توزیع مواد مخدر، خودفروشی‌ها و ….
۱- ویژگی‌های تحقیق نیمه تجربی:
الف- تحقیقات نیمه تجربی معمولاً در شرایط واقعی و حقیقی اجتماعی بکار می‌رود در این شرایط و موقعیت‌ها، امکان کنترل تمامی متغیرها وجود ندارد. محقق سعی می‌کند تا حد امکان استثناها و محدودیت‌ها و عوامل عدم کنترل در تحقیق را شناسایی کرده و آنها را مورد ارزش‌یابی قرار دهد. و احتمالاً محقق فقط می‌تواند بعضی از آنها را کنترل کند، شناخت عواملی که در میزان ارزش روائی داخلی و خارجی تحقیق اثر دارد، دقت زیادی می‌طلبد.
ب- در اکثر تحقیقات تجربی (آزمایشی) هنگامی که آزمودنیها افراد آدمی هستند، از نوع تحقیقات نیمه تجربی استفاده می‌شود.
تشخیص تفاوت بین تحقیق تجربی و نیمه تجربی، بسیار ظریف و حساس است و این تشخیص به ویژه وقتی آزمودنیها انسان باشند، حساس‌تر می‌گردد زیرا مطالعه‌ای از نوع مطالعات تجربی تحقیقی در شرایط واقعی انسانها کاری بس دشوار است.
۲- مراحل مختلف تنظیم تحقیق نیمه تجربی:
مراحل تنظیم تحقیق نیمه‌تجربی عیناً نظیر مراحل تنظیم تحقیق تجربی است.
اما محقق باید در این دست از تحقیقات، در شناخت و تعیین محدودیت‌ها و متغیرهای ناخواسته موجود در حوزه تحقیق دقت فراوان مبذول دارد و آنها را در طرح تحقیق خود در قسمت محدودیت‌ها ذکر کند.
نویسنده : استاد مروت آزاد بخت
