نگارش مقاله و ارجاع منابع
در هر پژوهشی توجه به تلاش‌های صورت گرفته از سوی پژوهشگران پیشین اهمیتی اساسی در تشویق روحیة پژوهشگری دارد. این بذل‌توجه از راه ذکر منابعی صورت می‌گیرد که پژوهشگر در پژوهش خود از آن‌ها استفاده کرده است.
در این نوشتار شمارا با روشی استاندارد برای ذکر و درج منابع در نشریات روان‌شناسی (برگرفته از «شیوه‌نامه چاپ و نشر انجمن و روان‌شناسی آمریکا») به‌طور اجمالی آشنا می‌کنیم. امید است که ساختار پیشنهادشده از سوی این انجمن بستری مناسب برای تدوین شیوه‌نامه‌های ملی فراهم آورد.
اقدام به ارجاع زمانی باید صورت بگیرد که ایده، نظریه یا پژوهش افرادی به‌طور مستقیم بر پژوهش شما اثر گذاشته باشد.
این تأثیر می‌تواند در قالب فراهم آوری اطلاعات زمینه‌ای تحقیق، کمک به تأیید یا رد یک فرضیه یا ارائه‌ی تعارف و ارائه مفاهیم کلیدی در راستای پیشبرد پژوهش شما باشد. ارجاع به یک مقاله و ذکر نام آن به‌صورت ضمنی بیانگر آن است که شما متن اصلی را شخصاً خوانده‌اید.
علاوه بر ارجاع به منابعی که شما نظر خود را بر آن‌ها استوار ساخته‌اید، لازم است تمامی منبع داده‌ها، اشکال، جدول و مطالبی را که جزی از دانش عمومی رشته شما به‌حساب نمی‌آیند، ذکر کنید. همچنین می‌بایست مرجع پژوهش‌های منتشر شدة پیشین خود را نیز که در پژوهش فعلی از آن استفاده کرده‌اید، نام ببرید.
توجه داشته باشید که این کار ازجمله اصول اخلاقی نشر است و مانع از باز چاپ پژوهش‌های پیشین زیر عنوان پژوهشی جدید می‌شود.
نقل‌قول مستقیم
در نقل‌قول مستقیم باید عبارت‌های برگرفته از منبع را به‌طور دقیق منتقل کرد. در پایان نقل‌قول نیز نام خانوادگی مؤلف، سال انتشار منبع و شمارة صفحة مربوطه در کمانک ذکر می‌شود.
البته مشخصات کامل‌تر منبع در فهرست منابع (در انتهای گزارش پژوهش) می‌آید. اگر مطلب نقل‌قول شده بیش از ۴۰ کلمه است، آن را با صورت‌بندی مستقل و بدون علامت گیومه(«») و با افزودن حدود یک و نیم سانتی‌متر حاشیه، قسمت راست (برای متن فارسی) بیاورید. در غیر این صورت، مطلب نقل‌شده را می‌توانید در بین جملات خود بنویسید و از گیومه برای تفکیک آن استفاده کنید.
نقل‌قول آزاد
در این حالت شما بدون آوردن اصل جملات مندرج در منبع٫ از ایده‌ها یا داده‌های آن استفاده می‌کنید. در چنین شرایط بهتر است علاوه بر ذکر نام نویسنده و تاریخ انتشار منبع، در صورت امکان، شمارة صفحه‌ای را که مطلب خود را از آن گرفته‌اید بنویسید.
نقل‌قول از منابع اینترنتی
برای نقل‌قول ازاین‌گونه منابع نیز کافی است نام نویسنده، سال انتشار و شمارة صفحه را در کمانک ذکر کنید. البته بسیاری از منابع اینترنتی فاقد شمارة صفحه‌اند.
برای همین، چنانچه بندها شماره‌گذاری شده‌اند، می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید. حتی می‌توانید زیر عنوان مربوطة مطلب موردنظر را بنویسید و شمارة بند را بر اساس آن مشخص کنید؛ مثلاً (بخش نتیجه، بند ۳). در حالت اخیر اگر زیر عنوان مربوطه بیش‌ازحد بلند باشد، می‌توانید آن را خلاصه کنید.
دقت نقل‌قول‌ها
نقل‌قول‌های مستقیم می‌بایست از همه جهت (کلمات، ترتیب عبارات، رسم‌الخط، نقطه‌گذاری) با منبع اصلی یکسان باشند. این مسئله حتی در وضعیتی که متن اصلی (برمبنای قواعد نوشتاری انتخابی شما) نادرست است، می‌بایست رعایت شود.
اگر حدس می‌زنید که اشتباهی ازاین‌دست می‌تواند موجب بروز مشکل درخوانش متن بشود، می‌توانید شکل احتمالاً درست عبارت غلط را همراه با علامت سؤال بین [] بیاورید؛ مثلاً: حسن [حسین؟] البته می‌توانید نشانه‌گذاری پایانی عبارت نقل‌شده را، برای انطباق با جملة خودتان (جمله‌ای که در بردارندة عبارت مستقیماً نقل‌قول شده است) بدون ذکر توضیحی، تغییر دهید اگر میخواهید عبارتی را از وسط جمله‌ای که نقل کرده‌اید حذف کنید، به‌جای قسمت‌های حذف شده از سه نقطه (…) استفاده کنید مثلاً «پیاژه به این نتیجه رسید که کودکان – تا پیش از پنج سالگی سن فاقد این توانایی‌اند.» از چهار نقله برای نشان دادن حذف مطلبی بین دو جمله استفاده کنید.
از سه نقطه در ابتدا یا انتهای نقل‌قول استفاده نکنید؛ مگر این که برای پرهیز از سوء برداشت قصد تأکید بروجود بخش دیگری در ابتدا یا انتهای عبارت نقل‌شده را داشته باشید.
اگر میخواهید بر واژه یا عبارتی از مطلب نقل‌شده تأکید کنید، می‌توانید بخش موردنظر را ایتالیک کرده و بلافاصله این را اضافه کنید: [تأکید از نگارندة مقاله ر نوشته ر کتاب پیش رو] یا [تأکید اضافه شده است].
اگر در داخل مطلب نقل‌قول شده نشانی منبعی دیگر گنجانده شده بود، آن را حذف نکنید اما لازم نیست نشانی مزبور را در فهرست منابع نیز بیاورید.
مسائل اخلاقی و حقوقی
با این‌که کشورمان عضو پیمان جهانی پاسداشت حقوق مؤلف (copyright) نیست، از نظر اخلاقی بهتر است که برای نقل‌قول‌های طولانی از منابع غیرایرانی، از صاحب اثر اجازه بگیریم.
این مسئله البته فقط شامل نقل‌قول‌های طولانی از متن (حجم مجاز برای نقل‌قول بسته به نظر صاحب اثر می‌تواند متفاوت باشد) و جدول یا شکل (به‌صورت کامل یا تغییر شکل داده شده) می‌شود در نقل‌قول از منابع داخلی نیز می‌بایستی به قوانین جاری کشور متعهد بود.
در صورتی که برای درج مطالبی از صاحب اصلی آن اجازه گرفته‌اید، این مسئله را در پاورقی ذکر کنید.
ذکر منابع در متن
بار دیگر توجه شمارا به نکاتی دربارة ذکر منابع در متن پس از نقل‌قول از آن‌ها (به‌طور مستقیم یا به‌طور آزاد)، جلب می‌کنیم.
۱- برمبنای شیوه‌نامه انجمن روان‌شناسی آمریکا، ذکر منبع در متن به‌صورت «(نام خانوادگی مؤلف) سال انتشار اثر» است.
۲- تمامی منابعی که در متن اصلی از آن‌ها نام برده شده است، می‌بایست در فهرست منابع، در انتهای گزارش، به طور مشروح و به ترتیب حروف الفبا (برحسب نام خانوادگی مؤلف اول) آورده شوند.
۳- تمام منابعی که در فهرست منابع درج شده اند، می‌بایست به نحوی در داخل متن نیز ذکر شده باشند.
۴- نیازی به ذکر این‌گونه منابع در فهرست منابع نیست: متون فقهی و کلاسیک، مانند کتاب مقدس و قرآن، (مگر این‌که از نسخه‌های غیراستاندارد استفاده شده باشد) و مکاتبات شخصی (بعداً توضیح داده خواهد شد.)
۵- در پژوهش‌های فرا تحلیلی (meta-analysis) لازم نیست منابع در متن گزارش ذکر شود؛ مگر این‌که در متن نقل‌قول شده ذکر شده باشند.
در زیر انواع ارجاعات را به‌طور اجمالی بررسی می‌کنیم.
الف آثار دارای یک مؤلف
تنها نام خانوادگی مؤلف و سال انتشار اثر (ماه انتشار فاقد اهمیت است) کافی است؛ مثلاً: کسلر (۲۰۰۰) کشف کرد که… این مسئله در کودکان بین ۴ تا ۶ نیز تأیید شده است (هامیلتون، ۱۹۹۸). در مثال اول، نام مؤلف اثر بخشی ازجمله بود؛ از این‌رو صرفاً سال انتشار در پرانتز ذکر شد. البته در مواردی نادر نیاز به ذکر نام مؤلف و سال انتشار به‌صورت بخشی ازجمله وجود دارد که در این صورت درج اطلاعات اثر در کمانک خالی از وجه است.
توجه به این مسئله حائز اهمیت است که درج اطلاعات منبع نقل‌قول باید در حدی باشد که ضمن ایجاز از ایجاد هر گونه شبهه یا سوء برداشتی جلوگیری شود.
ب اثر دارای دو یا چند مؤلف
در حالتی که فقط دو مؤلف وجود دارد، می‌بایست در هر نقل‌قولی نام خانوادگی هر دو نفر به همراه سال انتشار درج شود، اما اگر تعداد مؤلفان بیشتر است، فقط در اولین نقل‌قول می‌بایست نام تمامی مؤلفان را آورد.
در موارد بعدی کافی است نام اولین مؤلف (بر مبنای ترتیب درج در اثر) را به همراه عبارت «و دیگران» یا «و همکاران» درج کنید.
توجه: اگر دو اثر چند مؤلفی (۳ یا بیشتر) و دارای نام مؤلف(ها) و سال انتشار یکسانی بودند، ذکر نام خانوادگی مؤلفان را تا جایی ادامه دهید که خواننده بتواند نقل‌قول‌های صورت گرفته از دو اثر را از هم تمیز دهد.
پ اثری که یک گروه مؤلف آن است
در این حالت، معمولاً پس از هر نقل‌قول نام گروه (سازمان، شرکت، مؤسسه، بخش دولتی یا گروه مطالعاتی) ذکر می‌شود. در برخی از موارد می‌توان در نقل‌قول‌های دوم به بعد از خلاصة نام گروه استفاده کرد.
این حالت فقط زمانی مناسب است که خواننده برای یافتن اطلاعات کامل اثر مربوطه در فهرست منابع دچار مشکل نشود.
ت آثار دارای نام خانوادگی مؤلف یکسان
در این حالت، می‌بایست مخفف نام کوچک مؤلفانی را که نام خانوادگی یکسانی دارند، ذکر کرد تا از هر گونه اشتباهی در ارجاعات متن جلوگیری شود
ث آثار فاقد مؤلف مشخص و آثار دارای مؤلف «نامعلوم»
در این حالت می‌توانید به‌جای نام مؤلف از عنوان اثر (در صورت لزوم چند کلمه‌ای از ابتدای متن موردنظر) در گیومه، به همراه سال انتشار آن استفاده کنید. عنوان نشریه، کتاب، بروشور یا گزارش رسمی باید بدون گیومه و به‌صورت ایتالیک باشد.
برای نقل‌قول از منابع و مدارک حقوقی (مانند احکام صادره از سوی دادگاه‌ها) از همین روش استفاده کنید (برای کسب اطلاع بیشتر از نحوة ارجاع به این گونه متون به ضمیمة ۷۰۱ از ویراست ششم شیوه‌نامه چاپ و نشر انجمن روان‌شناسی آمریکا رجوع کنید).
اگر در متن اصلی اثر نام مؤلف «نامعلوم» (anonymous) ذکر شده بود، در ارجاع به آن از ترکیب (نامعلوم، سال انتشار) استفاده کنید.
ج ارجاع به دو یا چند اثر در یک پرانتز
برای این کار می‌بایست نام مؤلفان آثار را به ترتیب الفبایی (مطابق با ترتیب فهرست منابع) ذکر کنید. آثار مختلف با نقطه ویرگول «»؛ از هم تفکیک می‌شوند. ترتیب آثاری که دارای مؤلف (مؤلفان) یکسان‌اند.
برمبنای سال انتشار آن‌ها (از قدیم به جدید) است.
چ منابع ثانویه
منابع ثانویه آن دسته از منابع‌اند که شخصاً آن‌ها را نخوانده‌اید، به زبان فارسی نیستند، دیگر چاپ نمی‌شوند، یا از روش‌های معمول نمی‌توان آن‌ها را به‌دست آورد.
بهتر است از این گونه منابع کمتر استفاده کنید. مشخصات منابع ثانویه را در فهرست منابع بیاورید.
در متن اصلی نام اثر اصلی (اثری که شما از خلال نقل‌قول مطرح شده در آن، به این اثر دسترسی پیدا کرده‌اید یا دیگران می‌توانند فقط از این طریق به آن مراجعه کنند) را به همراه منبع ثانویه درج کنید.
ج آثار کلاسیک
وقتی تاریخ انتشار اثر نامشخص است (مثلاً تاریخ انتشار بسیاری از متون خیلی قدیمی) از تاریخ انتشار ترجمه‌ای که در دست دارید به این شکل استفاده کنید: (ارسطو، ترجمه ۱۹۳۱).
اگر تاریخ انتشار اولیة اثر را می‌دانید، آن را در کنار تاریخ انتشار منبع مورد استفادة خود ذکر کنید.
نیازی به درج منابع کلاسیک شناخته شده، مانند کتابهای مذهبی یا متون رومی و یونانی، وجود ندارد.
در این حالت کافی است در اولین نقل‌قول صورت گرفته از آن‌ها، نسخه مورد استفاده خود را مشخص کنید.
معمولاً بخش‌های این گونه منابع (مثلاً کتاب‌ها، فصل‌ها، آیه‌ها، خطوط، ابیات) به‌طور نظام‌مندی شماره‌گذاری شده‌اند؛ به‌طوری که در تمام ویراست‌های موجود یکسان‌اند.
در چنین حالت‌هایی، به جای استفاده از شمارة صفحه و بند، از این شماره‌گذاری‌ها استفاده کنید؛
عدد سمت چپ نشانگر شمارة سوره و عدد سمت راست شمارة آیه‌های مربوطه است.
خ نقل‌قول از بخش‌خاصی از یک منبع
برای این منظور شمارة صفحه، شماره فصل، شکل، جدول یا معادلة موردنظر را در محل مناسب در متن خود وارد کنید.
د مکاتبات شخصی
مکانیات شخصی می‌تواند شامل نامه‌های خصوصی، یادداشت‌ها، برخی از مکاتبات الکترونیک (مانند ایمیل صفحة بولتن‌های الکترونیکی) و موارد مشابه باشد. علاوه بر مکاتبات شخص، ممکن است به ارجاع به صحبت‌های ضبط نشدة تلفنی، مصاحبه‌ها و غیره نیاز باشد. از آنجا که این دسته از ارجاعات فاقد منابع در دسترس همگان‌اند، نمی‌توان در فهرست منابع از آن‌ها نامی به میان آورد.
از این‌رو، این گونه منابع را فقط باید در متن ذکر کرد. نام خانوادگی و مخفف نام کوچک فرد (افراد) طرف مکالمه (مخاطب‌نامه) را به همراه تاریخ دقیق ارتباط (تا حد ممکن) درج کنید. برای نقل‌قول از سایر گونه‌های منابع الکترونیک، به ابتکار خود عمل کنید. برخی از گونه‌های چنین ارتباط‌هایی را می‌توان وارد فهرست منابع کرد (در صورت در دسترس بودن برای مخاطبان نوشتة شما).
ذ نقل‌قول در کمانک
در نقل‌قولی که در داخلی یک جفت کمانک درج شده است، به‌جای [] از ویرگول استفاده کنید.
منبع : اطلاعات
