گردشگری، بعد از اختراع چرخ رونق پیدا کرد، ابتدا افراد نمی توانستند برای سفر از هر مسیری عبور کنند و این باعث شد مسیرهای جدید و هموار ساخته شود. در این مقاله که به قلم نویسندگان قدم یار به سرپرستی مهندس فرشاد مارچینی گردآوری شده است، سعی می شود به صورت خلاصه و با زبانی ساده در رابطه با تاریخچه گردشگری جهت اطلاع و استفاده دانشجویان گرامی ارائه گردد.

تاریخچه گردشگری

در زمان های قدیم مردم برای سفر از وسایل ابتدایی استفاده می کردند و برای سفر به راهنمایی نیاز داشتند آنها به صورت دسته جمعی و با کاروان سفر می کردند سفر های تنهایی کمتر صورت می گرفت و امنیت آن کم بود. بنظر سومریان اولین افرادی بودند که شروع به سفرهای تجاری کردند و مصر حدود پنج هزار سال پیش شروع به سفرهای دریایی کرده بود بعد از اختراع چرخ نمی توانستند از آن در هر مسیری استفاده کنند پس راها ساخته شد و اولین کشورها در این زمینه اورها، بابلیان، مصریان، ایرانیان و یونانیان بودند. آتن امپراطوری روم اولین کشوری بود که با استفاده از ثروت خود شرایط بازدید از جاذبه ها را به وجود آوردکه به گردشگری امروزه نزدیک می باشد.

از جاذبه های مشهور مصر دریای مدیترانه و اهرام و آثار باستانی مصر بود یونان و آسیای صغیر محل بازی‌های المپیک، آب گرم‌های طبی، استراحتگاه‌های ساحلی، تماشاخانه‌ها، جشن‌ها و رقابت‌های پهلوانی از جاذبه های گردشگری آن دوران بودند.

در قرن‌های چهارم و پنجم میلادی با سقوط امپراطوری روم، امنیت سفرهای تفریحی و گردشگری در اروپا دچار بحران شد و از فروپاشی این امپراطوری (یعنی آغاز قرن وسطی) تا دورۀ رنسانس (تا قرن 14 م) سفر در اروپا با خطرات بسیار همراه بود. از مهم‌ترین حادثه قرون وسطی در اروپا را می‌توان به جنگ‌های صلیبی اشاره کرد. در پایان قرون وسطی، بسیاری از زائران به زیارتگاه‌هایی مانند Canterbury در انگلستان و سنت جیمز در Composteia سفر می‌کردند. تعداد کمی از مردم به سفرهای طولانی، پرهزینه و اغلب خطرناکی چون سرزمین مقدس می‌رفتند. از تاثیر گذارترین عوامل سفر در دنیای باستان تجارت کالا علی‌الخصوص ابریشم و ادویه‌جات بود که از شرق به غرب حمل می‌شد و برای این منظور جاده ابریشم احداث شد که تا قرن‌ها محل رفت و آمد تجار، مسافران و نمایندگان حکومت‌ها در زمان‌های گذشته بود. «این راه که باید آن را مهم‌ترین شاهراه بازرگانی دنیای قدیم دانست، از دروازه یشم در دیوار چین آغاز می‌شد و از دو طریق تورفان (راه شمال) و ختن (راه جنوبی) به کاشغر می‌رسید و پس از عبور از فلات ایران و گذشتن از بین‌النهرین، به سوریه و سپس به بندر انطاکیه در کنار دریای مدیترانه می‌پیوست» مارکوپولو Marco Polo جهانگردی که در قرن سیزدهم از ایتالیا به چین سفر کرد، بیشتر مسیر خود را از این طریق طی نمود او از کشورهایی مثل ایران، هند و چین عبور نمود. وی نخستین سیاحتگر غربی بود که با سفرنامه‌اش، تعداد بسیار زیادی از مردم را به جهانگردی علاقمند ساخت.
تور بزرگ مسافرتی اروپا که تا سه سال هم طول می‌کشید توسط دیپلمات‌ها، بازرگانان و دانش‌پژوهانی که به سراسر اروپا – به ویژه شهرهای فرانسه و ایتالیا _ سفر می‌کردند، پدید آمد. کاروان‌های مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی «گراندتور» نامیده شد. این کاروان‌ها کار خود را در نیمه قرن هفدهم شروع کردند و تا نیمه قرن نوزدهم کماکان رواج داشتند.
سفر در میان مسلمانان نیز بسیار رواج داشت. اصولاً بینش اسلامی بینش جهان‌گرایی و دنیاگرایی است. قرآن کریم در آیات بسیاری سفر را توصیه کرده است؛ «قل سیروا فی الارض ثم انظرو کیف کان عاقبه‌المکذبین» (انعام ـ 11، نحل ـ 36، نمل ـ 69). در مجموع سیزده آیه شریفه در قرآن کریم درباره سیر و سیاحت و زمین گردی و جهان گردی می باشد. در ادامه همین سفارشات و سفارش‌های قرآن مجید از پیغمبر (ص) و ائمه معصومین (ع)، احادیث بسیاری راجع به سیر و سفر روایت شده است. پژوهش‌های دقیق و قابل توجهی از سوی جهانگردان مسلمان انجام شده است. در همین ارتباط به کتب مسالک می توان اشاره کرد که در خصوص راه‌ها و فاصله‌ها و مسافت‌های شهرها و منزلگاه‌ها و شهرهایی که سر این راه‌ها واقع شده اند گفتگو به میان می‌آورد.

تاریخچه گردشگری در ایران

در تمامی دوران تاریخ(قبل از اسلام) شهرها، راه‌ها، اقامتگاه‌ها در امپراطوری ایران در حال توسعه بودند و به دلیل وجود یک امنیت نسبی سفر نیز در بین بازرگانان و اشراف رواج داشت. نوشته‌هایی در دست می باشد که از سفر برخی از یونانیان و رومیان به ایران در دوران پیش از اسلام حکایت دارد.

س از ورود اعراب مسلمان به ایران تا قرن‌ها وضعیت آبادانی در ایران رو به اضمحلال گذاشت با این حال به دلیل بنیان‌هایی که از دوران باستان در ایران وجود داشت از رونق و امکانات سفر برخوردار بود.

از آنجا که مسلمانان در پی فتح و اکتشاف دیگر سرزمین‌ها بودند جهانگردی در قرون 9 و 10 میلادی به بعد در ایران رواج یافت از جمله معروف‌ترین جهانگردان این دوران می‌توان ناصرخسرو قبادیانی (قرن 9 میلادی) اشاره کرد. از سوی دیگربه تدریج و به ویژه طی قرون هفتم به بعد جهانگردان غربی نیز در پی سفر به شرق و از جمله ایران برآمدند.

در قرون اولیه دوران اسلامی به پیروی از دوران قبل از اسلام سعی شد اقامتگاه‌هایی در ایران تأسیس شود که بسیاری از آنها همچنان بر جای مانده است.

نخستین کسی که از در دوران بعد از اسلام از مغرب زمین به ایران سفر کرد و سفرنامه‌ای را هم در شرح مسافرت خود به ایران نگاشت، بنیامین تودلای اهل اسپانیا بود.
ایران در در دوران صفویه (قرون 16 و 17 میلادی) و علی‌الخصوص در دوره شاه عباس اول به عنوان کشوری جذاب نظر بسیاری از جهانگردان اروپایی را به خود جلب کرد.

دوره سلطنت «شاه عباس اول» تا انقراض سلسله صفوی را می‌توان یکی از مهمترین ادوار توسعه جهان‌گردی در ایران به حساب آورد، این توسعه به چند عامل بستگی داشت که مهمترین آنها عبارت بود از امنیت و توسعه راه‌های ارتباطی و تأسیسات اقامتی.

در این دوره جهانگردان زیادی به ایران سفر کردند که معروف‌ترین آنها می‌توان به آنتونی و رابرت شرلی Sir Anthony and Robert Sherley، جان باپتیست تاورنیه Jean Babtiste Tavernier، سر توماس هربرت Sir Thomas Herbert، پیتر دلاواله Pietro Dela Valle ، آدام اولاریوس Adam Olearius، جان کلاردین Jean Clardin اشاره کرد.
پس از دوره صفویه به دلیل ناآرامی‌های و بی‌ثباتی تا سال‌ها سرزمین ایران دچار هرج و مرج پی در پی شد اما از اواسط دوران قاجاریه با ثبات تدریجی داخلی از یک سو و توسعه پدیدۀ استعمار و رقابت‌های بین کشورهای قدرتمند اروپایی سفر به ایران راز‌های باستان‌ شناسی و تاریخی بسیاری رادرایران گشود. سیر و سیاحت ایرانیان و میل آنان به گردشگری در اروپا، از عصر مشروطیت رو به فزونی نهاد.

عناصر گردشگری

عناصر گردشگری بطور کلی در پنج دسته حمل و نقل، غذا، اقامتگاه، خدمات و جاذبه‌ها جای می‌گیرند:

1- حمل و نقل

حمل و نقل قسمت مهم و مرکزی صنعن جهانگردی می باشد.
این سیستم رابط بین مقصد، میهمان‌خانه، جاذبه‌ها و سایر مکان‌های توریستی می‌باشد. کارآیی، راحت بودن و میزان سلامت و امنیت این سیستم تعیین کننده نوع تجربه و منفعتی است که از سفر به دست می‌آیند»
پیاده روی، دوچرخه‌سواری، ماشین‌های شخصی، وسایل نقلیه جاده‌ای همگانی، ترددهای ریلی، دریایی و هوایی از انواع حمل و نقل محسوب می‌شوند.

الف) حمل و نقل (ریلی)

در اواخر قرن نوزدهم راه‌آهن یکی از پرکاربردترین وسایل حمل و نقل در اروپا و آمریکا بود. اما در قرن بیستم با به وجود آمدن خطوط هوایی و افزایش تولید خودرو، هواپیماها و خودروها جای حمل و نقل ریلی را گرفته‌اند.

ب) حمل و نقل زمینی

بیشتر از مسافرت‌ها امروزه با وسایل حمل و نقل جاده‌ای، شامل انواع خودروهای کوچک، بزرگ، شخصی و عمومی صورت می‌گیرد.گوناگونی این وسایل بسیار زیاد می باشد که می‌تواند پاسخگوی سلایق و نیازهای گردشگران مختلف باشد.خودروهای شخصی، خودروهای اجاره‌ای، اتوبوس، مینی‌بوس، خودروهای تفریحی، تاکسی از انواع وسایل حمل مسافر می باشد.

ج) حمل و نقل دریایی

مسافرت با کشتی رو به پیشرفت می باشد اما در ایران کمتر از این حمل و نقل استفاده می شود و بیشتر برای ماهیگیری استفاده می شود.

د) حمل و نقل هوایی

از معمول ترین وسایل سفرهای گردشگری هواپیما می باشد.باتوجه به اینکه در سال 1935اولین هواپیما 21 مسافر را جابجا کرد اگر چه دیری نیست که از این اتفاق می گذرد این صنعت رشد فراوانی داشته است.هم اکنون شرکت‌های ایرباس و بوتینگ پیشتاز صنایع هواپیمایی می باشند و در عین حال برخی کشورها تصمیم به ایجاد و گسترش پروازهای فضایی به مدار زمین و کره ماه می باشد.هرچند ایران سابقه طولانی در پروازهای هوایی دارد (در سال 1935نخستین هواپیما توسط یک لهستانی در ایران به زمین نشست و نخستین فرودگاه بین المللی (مهرآباد تهران)در سال 1955 تاسیس شد.

2- غذا و رستوران

بعد از درنظر گرفتن هزینه های سفر هزینه ی غذا برای مسافران بین 18 تا 20 درصد کل هزینۀ سفر او را تشکیل می‌دهد

3- اقامتگاه‌ها

تسهیلات خواب و استراحت با توجه به صنعت بازرگانی که در گردشگری به کار می رود،شامل خدمات اقامتی می باشد. خدمات اسکان و پذیرایی در صنعت گردشگری یکی از پیچیده‌ترین و پویاترین بخش‌های این صنعت است

4- خدمات

خدمات و تسهیلات موثرترین عوامل بر روی اقتصاد گردشگری می باشند. محصولات و خدمات جهانگردی به دو روش مستقیم و غیر مستقیم توزیع می شوند.

5- جاذبه‌ها

برای جذب گردشگران دانشجو و افراد در کشورها و مناطق گوناگون وجود جادبه های طبیعی، باستانی و غیره ضروری می باشد. جاذبه‌ها معمولاً به دو دسته جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی تقسیم می‌شوند.