مشاوره گفت‌گوی رو در رو میان دانشجو و مشاوره می‌باشد که جهت پیدا کردن مشکل دانشجو و راه حل آن انجام می شود. در این مقاله که به قلم نویسندگان قدم‌یار به سرپرستی مهندس فرشاد مارچینی گردآوری شده است، سعی می‌شود به صورت خلاصه و با زبانی ساده در رابطه با انواع مشاوره دانشجویی و روش‌های آن جهت استفاده دانشجویان گرامی ارائه گردد.

انواع مشاوره و روش‌های آن

مشاوره به دو صورت مشاوره انفرادی و مشاوره گروهی می‌باشد.

مشاوره فردی

مشاوره فردی گفتگوی رو در رو میان دانشجو و مشاوره می‌باشد که جهت پیدا کردن مشکل دانشجو و راه حل آن انجام می شود.

مشاوره گروهی

مشاوره گروهی، گفتگوی رو در رو میان دانشجویان جهت تبادل نظر در رابطه با امیال، آرزوها و مشکلاتی که دانشجویان گروه در ارتباط با خود یا در تعامل با دیگران دارند و تصمیمی منطقی در این زمینه ها گرفته شود.
مشاوره گروهی در مقایسه با مشاوره فردی از نظر زمان و هزینه به صرفه می باشد و دانشجویان اعضای گروه، رفتارهایی در گروه یاد می گیرند و به انتقاد از خود و دیگران میپردازند. همچنین اعضای گروه به این نتیجه می رسند که فقط خود آن‌ها مشکل ندارند بلکه دیگران هم مشکلاتی در زندگی خود دارند. مشاوره گروهی علاوه بر خوبی‌ها محدودیت هایی هم دارد.
در مشاوره گروهی دانشجویان می دانند که دنبال چه چیزی هستند ولی راه رسیدن به آن را نمی دانند و به همین دلیل ماهیت پیشگیرانه دارد، اما در مشاوره فردی، بیشتر جبرانی و تصحیحی می باشد و جلوگیری كمتر است.

در مشاوره گروهی، دانشجویان علاقه دارند بدانند دیگران چه می گویند؟ به چه می اندیشند؟ و چگونه زندگی می کنند تا اینگونه بتوانند راه خود را پیدا کنند و به آن اطمینان داشته باشند.

امام علی (علیه السّلام): ((دواؤ ك فیك وما تشعر وداؤ ك منك وتستنكر)).
((درمان و مشكل تو در خودت است و تو آگاه نیستی و درد تو نیز، از خودت میتواند باشد در حالی كه تو نمیدانی)).
اما از این جهت خودشناسی در مشاوره، اساس حل مشكلات روانی و … مراجعه كنندگان است. اکثر دانشجویان دوست دارند در جمع بتوانند آزادانه احساسات، افكار، عقاید، نابسامانیهای شغلی و محیطی و اجتماعی خود را بیان كنند.
از اهداف اصلی مشاوره گروهی فراهم کردن روابط نزدیك و توأم با ملاطفت، خود به خود تحقق پیدا می کند و زمینه‌ای ایجاد می شود كه آنها در روابط بعدی خود در خانواده، محل كار، محل تحصیل، موفق‌تر و راضیتر باشند.

عوامل درمانی در مشاوره گروهی

در مشاوره گروهی قابلیت ایجاد تغییر در شخصیت و روابط انسانی به عنوان عوامل درمانی دانشجویان استفاده می‌شود که این عوامل درمانی عبارتنداز:

1  ایجاد امید و بشارت به بهبودی و رفع مشكل.
2  شكستن احساس منحصر به فرد بودن مشكل یا بیماری فرد.
3  انتقال اطلاعات و آموزش‌های لازم.
4  فراهم ساختن زمینه نوع دوستی و روابط سالم اجتماعی.
5  همبستگی گروهی در مشاوره گروهی، مثل رابطه خوب و همدلی در مشاوره فردی، یك پیش شرط لازم برای درمان مؤثر می باشد.
6  تجربه عاطفی تصحیحی.

دانشجویانی كه با مشكل روانی مواجه شده اند، می بایست تحت یك تجربه عاطفی مناسب قرار گیرند، اموری كه این امر را آسان می كند، عبارتند از:

الف)  آشنا كردن دانشجویان به نادرست بودن احساسات و رفتار همنشینانه
ب)  بالا بردن توانایی دانشجویان جهت تعامل و مراوده عمیق‌تر و صادقانه‌تر با دیگران
ج)  ابراز احساس عاطفی نسبت به دانشجویان
د)  حمایت فردی و گروهی از فرد مشكل دار و ارزش گذاری بر كنش‌های او
ه)  فراهم زمینه و ایجاد شرایط تحریك عاطفی و آزمایش تجربه عاطفی تصحیح كننده

روش ها و فنون مشاوره

فن به معنی راه، روش، هنر و شیوه می‌باشد و منظور از فنون مشاوره، روش‌ها و شیوه‌هایی می‌باشد كه در مشاوره، به اقتضای اصول و برای اهداف، به اجرا در می آید.
مشاوره با در نظر گرفتن اصول مشاوره و استفاده از فنون آن، به دانشجویان در حل مشکلات کمک می کند. در صورتی که مشاور وارد کار نباشد باعث ناتوانی او در انجام مشاوره می شود و دانشجویان را در رسیدن به هدف مشاوره ناکام می‌گذارد.

فنون و مراحل مشاوره

روش های مشاوره

شیوه های مشاوره با توجه به فعالیت دانشجویان و مشاور و ارتباط بین آن دو، به سه صورت انجام می‌شود

الف) روش مستقیم

در این روش مشاور محور بحث را در دست می گیرد و از شیوه های مشاوره استفاده می کند تا دلیل ناراحتی های دانشجویان را پیدا کند و شیوه های مناسبی را به وی پیشنهاد دهد.
از صاحبان این نظریه، الّیس، ویلیامسون، سالتر، هوارد و میلر میباشند آن‌ها اعتقاد دارند كه اولاّ: مشاور، مشكل و موقعیت دانشجویان را از خود آن‌ها بهتر می فهمد. همه ی دانشجویان، قابلیت درک و سازندگی خود را ندارند. فقط افرادی که در این زمینه

تعلیم و تربیت مناسب دیده اند می توانند درست عمل کنند.
ثانیاً: شناخت نداشتن دانشجویان از خود و شرایط محیطی و رابطه با دیگران و امثال این مشکلات، او را دچار سردرگمی‌هایی می‌کند. او به چه صورت می‌تواند خود را از مشکل رها کند. از این جهت بهتر است مشاور، درمان و راه حل را برایش به طور واضح بیان كند و او را به صورت مستقیم هدایت نماید تا به نتیجه برسد.
از این رو مشاور با استفاده از پرسشنامه، آزمون های روانی، مصاحبه و سؤال، به جمع آوری اطلاعات وسیعی درباره دانشجویان می پردازد و سعی در حل ناراحتی و مشکل آن‌ها دارد و بعد از پیدا کردن علت مشکل، به دانشجویان راه حلی را ارائه می دهد و دانشجویان نتیجه را به مشاور بیان می کنند.

ب) روش غیر مستقیم

راه حل دیگری که در مشاوره کمک می کند، فراهم کردن محیطی گرم و مناسب برای دانشجویان می باشد که او با آرامش و اطمینان اطلاعات لازم را به مشاور برای کمک ارائه می‌دهد. مدیریت و راهنمایی مشاوره قسمت مهمی از جلسات مشاوره می‌باشد که امر مهمی است بر عهده‌ی مشاور و او فقط به بازتاب احساسات افكار و رفتار دانشجویان می پردازد و از این رو آن‌ها را به خودشناسی و بینش درست درباره مشكل راهنمایی كند تا خود او به راه حل صحیح دست یابد.
این شیوه، مراجعه کننده، محور می باشد و رابطه حسنه، نقش مهمی در مشاوره دارد و به فنون مشاوره، به ویژه آزمون، خیلی مهم نمی باشد.
دانشمندانی چون راجرز فردریك پرلز، از صاحبان این نظریه می باشند. پایه این نظریه را راجرز، اینگونه بیان میكند: انسان، ذاتا موجودی خلاّق و توانا است و طبیعت او بر خیر است و برای هدفی ارزشمند كوشش میكند.
در این شیوه بیشتر از مشکل به خود مراجعه کننده اهمیت داده می شود و به ارتقای رابطه مشاوره‌ای دانشجویان با مشاور، تاكید می شود و به جای تلاش جهت تشخیص دلیل ناراحتی و ارائه راه حل مرتبط با آن، به بازتاب افکار، احساسات و رفتار او توجه می شود و به جای دادن دستورالعمل و خواستن تكلیف از مراجعه كننده، شرایط فراهم میشود تا خود دانشجویان دستورات و تكالیف ضروری را پیدا کنند و به كسب آگاهی نسبت به خود و مشكل بپردازند و خود راه حل مناسبی را پیدا كنند.

ج) روش انتخابی

نظرّیه متعادل یعنی مشاور با در نظر گرفتن نوع مشكل فرد و توانمندی او، هر یك از دو روش مستقیم یا غیر مستقیم را كه تأثیر گذارتر و مفیدتر می باشد را انتخاب كند؛ به طور مثال در رفع آسیب های عاطفی و روانی، روش غیر مستقیم را به كار گیرد و در غیر آن از روش مستقیم استفاده کند. و در صورت لزوم از هر دو روش استفاده نماید.
تورن و گریندر از پیشگامان این شیوه میباشند. نام این روش، روش انتخاب ((Metd Elective)) گذاشته شد و مكتب آنان مكتب التقاطی یا ((Eclecticism))  نامیده شده است.

روش تعقلی و روش تحلیل روانی

شیوه های مختلفی در مشاوره وجود دارد كه با هر کدام از آن می توان مشکلات زیاد دانشجویان را برطرف كرد. مشاور، می بایست تمامی شیوه ها را بشناسد تا با توجه به هرکدام از مسائل و مشكلات، از آن شیوه ها به صورت مجزّا و یا تلفیقی استفاده کند. از دو روش زیر در حل مشكلات استفاده های فراوانی می شود و تجربه، مفید بودن آن‌ها را ثابت كرده است.

الف) روش تعقلی در مشاوره

روش تعقلی از روش های قدیمی مشاوره که در بشر معمول بوده است می باشد در این روش، محور عقل می باشد. پیامبران، فلاسفه، عاقلان و دانشمندان عموماً، افراد را به تعقل، تشویق کرده‌اند تا رشد فکر و عقل، آن‌ها بتوانند مشکلات فردی و اجتماعی خود را برطرف سازند. هر فردی که در جامعه از عقل بیشتری برخوردار بوده بیشتر مرجع و مشاور مراجعه كنندگان و مشورت طلبان قرار گرفته است.
در این شیوه مشاور مثل معلم و راهنما فعالیت می کند و مشاوره و راهنمایی در غالب یك جریان تعلیم و تربیت قرار می گیرد.
یکی از ویژگی های روش تعقلی در مشاوره این است که مشاور تلاش دارد دانشجویان را با واقعیت، حقیقت، عقاید و سنن درست، ارزش های اخلاقی و اجتماعی درست و اموری از این قبیل آشنا و علاقه مند کند و او را از افکار، درگیری های ذهنی و وابستگی های نادرست دور کند و دانشجویان را برای زندگی مناسب در آینده آماده می کند.

ب) روش تحلیل روانی

در شیوه تحلیل روانی، مشاور به شناخت نقش احساسات و عواطف دانشجویان میپردازد و سعی در حل آسیب های عاطفی آن‌ها دارد.
این شیوه بر تقویت قدرت اراده و عاطفه توجه دارد، هرچند در تمام زمینه ها از عقل پیروی می کند.