خیلی از کسانی که میخواهند مقاله علمی یا پژوهشی بنویسند تفاوتی بین این دو قائل نیستند. در بسیاری از مقالاتی که حتی در نشریات معتبر منتشر می‌شود اساساً کار تحقیقی انجام‌نشده است البته جستجویی در کار بوده است ولی به این جستجو، تحقیق گفته نمیشود، گردآوری اطلاعات و تنظیم آن‌هاست.
تفاوت تحقیق با مقاله
یکی از تفاوتهای تحقیق با تألیف نیز همین است. تألیف گردآوری اطلاعات، تنظیم آن‌ها و تدوین است البته در تألیف نوآوری نیز وجود دارد و خیلی از مواردی که در مسیر کار تحقیق طی می‌شود در تألیف نیز خواهد بود.
تحقیق ارائه یک مدل جدید است؛ یعنی با اطلاعات موجود و با استفاده از فکر خود بتوانیم کشف جدیدی را انجام دهیم. در تحقیق باید برای حل مسئله یا مشکل راهی ارائه کند تا با بکار بستن آن مشکل مرتفع شود.
مقاله یا نوشتار میتواند خروجی یک تحقیق باشد همان‌طور که تدریس، تألیف، سخنرانی و تبلیغ میتوانند خروجیهای دیگر تحقیق باشند. اگر دامنه خروجیهای کار تحقیق را وسیعتر کنیم خواهیم دید که کار رسانه نیز میتواند خروجی کار تحقیقی باشد به‌عبارت‌دیگر یک تألیف، سخنرانی، تدریس، تبلیغ، فیلم سینمایی میتواند بر اساس یک کار تحقیقی شکل‌گرفته باشد یعنی پشتوانه تحقیق داشته باشد و میتواند فقط از اطلاعات موجود استفاده کرده و نهایتاً به بیانی دیگر کار خود را ارائه کند.
پس اگر سخن از مقاله است منظور عملیات پژوهش نیست.
نکته: آنچه که بیانش ضروری به نظر میرسد این است که لایههای مختلفی در مقالات وجود دارد یعنی یک مقاله پژوهشی از زوایای مختلفی موردبررسی و نقد قرار می‌گیرد. در هر قسمت به شرح و توضیح نکات لازم و قابل‌توجه خواهیم پرداخت.
محورهایی که در یک مقاله علمی بررسی می‌شود:
• بررسی به لحاظ ساختار ظاهری و فیزیکی
• به لحاظ محتوایی مقاله
• ادبیات نگارش و نحوه ارائه
الف) بررسی به لحاظ ساختار ظاهری و فیزیکی
تفاوت مقالات پژوهشی و مطالعاتی
مقالات علمی را به لحاظ ساختار فیزیکی میتوان به دودسته کلی تقسیم نمود:
پژوهشی و مطالعاتی
قابل‌ذکر است بخشی از این ساختارها در یک یا دو صفحه به‌طور اجمال، نمایی از موضوع پژوهش را به تصویر میکشد.
بعد از ورود به بدنه اصلی و محتوای پژوهش که در اصل وارد فضای علمی متن میشویم خود دارایی خصوصیاتی است که به شرح آن‌ها خواهیم پرداخت.
۱- مقالات پژوهشی و ساختار آن
این مقالات اعم از بنیادی یا کاربردی، مستخرج از یک پروژه تحقیقاتی می‌باشد که معمولاً به تولید علمی منجر می‌شود، بنابراین، دارای نوآوری علمی است و در مجلهها و مراکز معتبر علمی- پژوهشی داخل یا خارج از کشور دارای جایگاه خاصی است این مقالات خروجی یک تحقیق روشمند است که مدلی را ارائه میکند.
ساختار مقاله پژوهشی
• عنوان مقاله
• موضوع مقاله
• نام نویسنده
• هدف اصلی پژوهش
• ساختار کلی
• چکیده (هدف، سؤال، فرضیه، جامعه، نمونه آماری، روش نمونهگیری، روش پژوهش، ابزار پژوهش، روش تجزیه‌وتحلیل، یافتهها) به‌صورت اجمال.
• کلیدواژه‌ها (حداقل پنج کلیدواژه)
بدنه مقاله پژوهشی:
مقدمه (بیان مسئله، ضرورت، پیشینه پژوهش)
هدفهای پژوهش
سؤالات و فرضیه‌های پژوهش
روش تحقیق: مواد و روشها (جامعه آماری، نمونه آماری، روش نمونهگیری، ابزار اندازهگیری)
بحث و بررسی یافتههای پژوهش (تجزیه‌وتحلیل دادهها و بیان نتایج)
توصیه
نتیجه
فهرست منابع: منابع بر اساس استاندارد APA به تفکیک فارسی و انگلیسی
۲- مقالات مطالعاتی و ترویجی و ساختار آن
این مقالات بر پایه جابهجایی، تلفیق و ترکیب دانش موجود تهیه می‌شوند و معمولاً به روشن شدن زوایای مسئلهای کمک مینمایند، ازاین‌گونه مقالات میتوان به مقالات مروری، تدوینی، ترجمهای، تحلیلی اشاره کرد. به لحاظ ارزش علمی در بین مقالات، در این مقالههای تحلیلی ارزش و اعتبار بالاتری دارند.
ساختار مقالات غیر پژوهشی
• عنوان
• موضوع
• نام نویسنده
• هدف
• ساختار و یا فهرست اجمالی
• چکیده (هدف، بیان مسئله، ضرورت، نتایج) به‌صورت اجمال.
• کلیدواژه‌ها (حداقل پنج کلیدواژه)
بدنه مقالات غیر پژوهشی :
مقدمه (شامل معرفی، هدف، مسئله، ضرورت، سوابق پژوهشی و سؤالات تحقیق)
مواد و روشها
بحث و نتیجه‌گیری
توصیه: شامل • پیشنهادات کاربردی و پژوهشی
فهرست منابع: بر اساس استاندارد APA به تفکیک فارسی و انگلیسی
یک قاعده کلی در تمامی مقالات علمی
پس از جستجوی فراوان درباره ساختار مقالات به محتوایی برخورد کردم که در چندین سایت به‌طور مشترک آورده شده بود. البته التزام به آن از بدیهیات است ولی به جهت اینکه باید در مورد دقت قرار گیرد در اینجا نیز به‌طور خلاصه آورده شده است.
ارکان مقاله نویسی
1- وحدت موضوع: مقاله باید حول یک موضوع مشخص نوشته شود عدم رعایت این نکته از انسجام محتوایی موضوع میکاهد.
2- وحدت زمان: نویسنده باید زمان مقاله را از ابتدا تا به انتها ثابت نگاه دارد. مقایسههای تاریخی و ارجاع به گذشته از باب نمونه و استدلال مانعی ندارد اما سیر بررسی باید مربوط به یک‌زمان مشخص باشد.
3- وحدت مکان: جامعه نمونه و بررسی موضوع در مکان و محدوده خاص باید در کل مقال ثابت باشد.
4- انسجام: منظور همان یکپارچگی منطقی و پیوستگی مطلب است. (در قسمت محتوایی توضیح داده‌شده است).
5- استنتاج: نتیجه‌گیری در پایان مقاله و یا ضمن بحث برای رساندن خوانده به هدف ضروری است (این مطلب به‌طور کامل در قسمت نتیجه‌گیری شرح داده‌شده است).
