فرایند یک مقاله علمی
فرایند یک مقاله علمی‌باید بر اساس مراحل زیر باشد:
۱- عنوان
نخستین بخش هر مقاله که توسط خوانندگان دیده می‌شود، عنوان است. معمولاً نخستین قضاوت خواننده درباره محتوای مقاله از مطالعه عنوان حاصل می‌شود. عنوان مقاله که درواقع هویت مقاله و هدف آن را به نمایش می‌گذارد، باید روشن، گویا، جامع، مانع و تا حد ممکن مختصر باشد. با توجه به اینکه افراد معمولاً بر اساس عنوان مقاله به جستجو در بانک‌های اطلاعاتی مقالات می‌پردازند، دقت در انتخاب کلمات بکار گرفته در عنوان، به بازیابی مؤثرتر مقاله از سوی سایر پژوهشگران کمک می‌کند؛ بنابراین توصیه می‌شود از به کار بردن واژگانی که به‌عنوان کلیدواژه برگزیده نمی‌شنوند پرهیز کنید. عباراتی مانند پژوهش در …. بررسی پیرامون …. مطالعه …. تحقیق درباره …. جستجو از …. نگاهی به …. درآمدی بر …. آشنایی با …. نظری نو به …. گذری بر …. سیری در …. و موارد مشابه فقط به طولانی شدن عنوان منجر شده و نقشی در بازیابی بهتر مقاله ایفا نخواهند کرد.
۲- بسم‌الله الرحمن الرحیم:
شروع هر کاری باید بانام خداوند متعال باشد.
۳- پیشگفتار
معمولاً در اول هر پژوهش علمی کار را با درود بر پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و خاندان پاک و طاهرین ایشان شروع می‌کنند و معمولاً در مقالات علمی به نام افراد یا سازمان‌هایی که به نحوی در اجرای پژوهش گزارش‌شده نقش داشته‌اند، اشاره می‌شود و بخش تقدیر و تشکر را می‌توان در این قسمت قرارداد که همه این موارد ذیل عنوان پیشگفتار گنجانده می‌شود.
۴- چکیده
هدف از تهیه چکیده، فراهم آوردن تصویری کلی در خصوص محتوای مقاله است. کارکرد چکیده آن است که به خواننده در تصمیم‌گیری برای مطالعه متن اصلی یا عدم مطالعه آن کمک کند؛ بنابراین، چکیده باید مهم‌ترین موارد مطرح‌شده در متن اصلی را به‌اختصار در برگیرد. چکیده باید صحیح، دقیق، مستقل از متن، موجز، صریح، غیر قضاوتی، روان و منسجم باشد. چکیده باید حاوی مطالبی باشد که در مقاله بحث شده است.
۵- فهرست:
فهرست در اول هر پژوهش، خواننده را _ ازاین‌جهت که کلیدواژه‌هایی را در اختیار او قرار می‌دهد _ با مطالب موجود در متن آشنا می‌کند و احتمال بازیابی بیشتر مقاله را توسط دیگران در آینده افزایش می‌دهد و درنتیجه به دریافت استناد بیشتر به مقاله کمک می‌کند. درمجموع، فهرست باید با موضوع اصلی مقاله تناسب کافی داشته باشند.
۶- مقدمه:
کارکرد مقدمه آماده ساختن ذهن خواننده برای ورود به بحث اصلی و تبیین اهمیت مقاله است. از نوشتن جملات کلیشه‌ای و کلی در مقدمه باید پرهیز نمود، زیرا اثر منفی و ملال‌آوری بر ذهن خواننده به‌جای می‌گذارد، برعکس اگر مقدمه با جملاتی که مبین اهمیت مقاله و رویکرد ویژه آن باشد، شروع شود، خواننده به ادامه مطالعه متن اصلی ترغیب می‌شود؛ درواقع مقدمه باید با تبیین اهمیت موضوع مقاله، خواننده را جذب کرده و او را به مطالعه آن علاقه‌مند سازد.
در مقدمه مقاله، نویسنده باید با توجه به نیاز و سطح مخاطبان و ضمن پرهیز از حاشیه پردازی، مدخلی برای ورود به بحث اصلی باز کند. مقدمه معمولاً از نکات عام شروع و به نکات خاص و جزئی که مربوط به مسئله تحقیق است، می‌انجامد. در مقدمه می‌توان موارد زیر را مورداشاره قرارداد: بیان مسئله، پیشینه تحقیق و ضرورت آن، فرضیه‌ها، روش آزمون فرضیه‌ها، ساختار مباحث و منطق حاکم بر ترتیب فصول و نتایج تحقیق؛ البته برخی توصیه می‌کنند هرکدام از موارد مذکور در فصلی مستقل آورده شود، ولی با توجه به نقش مقدماتی آن‌ها می‌توان در مقدمه‌ای به‌صورت مشروح به بیان آن‌ها پرداخت.
۷- متن:
بدنه اصلی مقاله، گزارش کامل از پژوهش است. اشاره به نظریات رقیب در حل مسئله، نقد مستند و مستدل آن‌ها، بیان نظریه مختار و دفاع از آن، عمده‌ترین مباحث مقاله است. از هرگونه بحث مفصل در تحلیل پیش‌فرض‌ها، مبانی و مباحث مقدماتی و ذکر مدرک یا اطلاعی که با موضوع و مسئله بی‌ارتباط است، باید پرهیز کرد. در نقل‌قول‌ها رعایت امانت‌داری، اختصار و ارجاع به اسناد اولیه الزامی است. ارجاع در متن به دلیل افزایش در تمرکز و کاهش در زمان، حقوق خواننده را بیشتر از سایر روش‌های ارجاع رعایت می‌کند. بدنه اصلی مقاله غالباً در چند ملاک سنجیده می‌شوند: اعتبار منابع و کفایت ادله و صحت نتایج. یادداشت‌هایی را که متضمن مباحث فرعی است می‌توان در پاورقی آورد.
نکته ۱: نحوه ارجاع به ابن طریق است که بعد از شماره‌گذاری بر روی کلمه موردنظر، در پاورقی به ذکر نام کتاب (در صورت تشابه اسمی با دیگر کتب، نام نویسنده آن نیز ذکر می‌شود)، جلد و صفحه موردنظر بسنده می‌شود.
نکته ۲: یکی از مسائلی که کمک شایانی در موفقیت یک مقاله می‌کند، پردازش مواد خام تحقیق است؛ وقتی محققی با روش مطالعه کتابخانه‌ای به تتبع می‌پردازد، هر آنچه که در کتاب‌ها می‌یابد، مواد خام محسوب می‌شود، این مواد را (داده‌ها) یا (یافته‌ها) می‌نامند؛ محقق نباید مواد خام را به همان صورتی که فیش‌برداری شده در فرآیند تحقیق وارد کند، بلکه باید آن‌ها را با ملاک‌های معینی، سنجش، پالایش سپس گزینش نماید، حاصل سنجش و گزینش درواقع مواد شایسته‌ای هستند که اطلاعات نامیده می‌شوند؛ فرآیند تحقیق درواقع دو مرحله عمده دارد:
مرحله اول: سنجش و گزینش مواد اولیه و یا تبدیل داده‌ها به اطلاعات
مرحله دوم: پردازش و تحلیل اطلاعات برای رسیدن به نتایج تحقیق
۸- نتیجه:
حاصل پژوهش را می‌توان بدون بیان ادله، شواهد و ارجاع در پایان مقاله به‌عنوان نتیجه بیان نمود. نتیجه برخلاف چکیده متضمن تعریف و بیان مسئله، ذکر ادله و اسناد و دیدگاه‌های رقیب نیست. نتیجه مقاله صرفاً نشان می‌دهد مطالعه نظام‌مند چه نوآوری‌ای دارد. در بخش نتیجه می‌باید از هرگونه گزاف‌گویی و طرح ادعاهایی که در مقاله موردبحث استدلالی قرار نگرفته‌اند، خودداری کرد.
۹- منابع:
مشخصات منابع تحقیق باید در پایان مقاله بیان شود که در اصطلاح به آن «فهرست منابع» یا «کنابنامه» می‌گویند. در این قسمت، موارد زیر ذکر می‌شود:
(مشخصات نویسنده، نام کتاب، نام مترجم و مصحح و ویراستار، نام و محل انتشارات، سال انتشار کتاب)
