ازآنجاکه ارزیابی کمی تحقیقات علمی دشوار است، بسیاری از دانشگاه‌ها در حال حاضر تصمیمات بودجه و تصدی را بر اساس ارزیابی ایمپکت فاکتور قرار داده‌اند و یا پرستیژ مجلاتی که یک دانشمند داده‌های خود را در آن منتشر می‌کند. این نوع ارزیابی ممکن است یک ابزار قابل‌اعتماد برای تعیین اهمیت تحقیقات یک دانشمند خاص به نظر برسد، اما گزارش‌های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد خطرات ناشی از پررنگ نشان دادن ایمپکت فاکتور یک ژورنال وجود دارد.

مقایسه دو سیستم نمایه‌گذاری ISI وScopus

نمونه این ژورنال‌ها آن‌هایی هستند که مقاله‌های مروری متعددی چاپ می‌کنند و در مقابل مقالات غیر انگلیسی جبهه می‌گیرند و این نکته حائز اهمیت است که در نظر گرفتن ایمپکت فاکتور به‌عنوان تنها عامل بررسی علمی یک مقاله صحیح به نظر نمی‌رسد؛ اما ایمپکت فاکتور چیست و چه کسانی این اعتبار سنجی را انجام می‌دهند. Scopus و ISI نمایه‌های استنادی معتبر و شناخته‌شده‌ای هستند که محققین بسیاری برای بررسی پیش‌زمینه تحقیقات خود از آن‌ها اطلاعات می‌گیرند و درنهایت علومی که ایجاد می‌شوند را در آن‌ها منتشر می‌نمایند؛ اما تفاوت‌های این دو پایگاه اطلاعاتی چیست؟ کدام‌یک معتبرترند؟ آیا اطلاعاتی مربوط به ارجاع (citation)، در هردو سایت قابل بازیابی هستند؟ شاخص‌های اعتبارسنجی این دو نمایه چیست؟ جز این دو، پایگاه‌های اطلاعاتی دیگری نیز کاربری مشابه دارند؟

   Institute for Scientific Information=ISI

موسسه اطلاعات علمی (Institute for Scientific Information) مقالات و داده‌های ارجاع به حدود 65 00 ژورنال انگلیسی‌زبان درزمینهٔ‌های پزشکی، تکنولوژی و علوم را هرساله ارزیابی می‌کند. این موسسه تحت نظارت کمپانی تامسون رویترز آمریکایی فعالیت می‌کند. طبق تعریف این موسسه از خودش: تامسون رویترز (ISI) وب‌سایت دانش (Web of Knowledge) امروزه پلت فرم برتر در پژوهش و یافتن اطلاعات علوم زیستی، علوم اجتماعی، هنر و علوم انسانی است.

مهم‌ترین شاخص این پایگاه داده، فاکتور تأثیر (impact factor=IF) است به مفهوم میانگین ارجاعات سال اخیر به آیتم‌های چاپ‌شده در یک ژورنال خاص در دو سال قبل. برای مثال فاکتور تأثیر 1 به معنای آن است که به‌صورت میانگین به هر مقاله قابل ارجاع در ژورنال در دو سال قبل یک‌بار ارجاع داده‌شده است. نتایج این بررسی هرساله در جولای به‌صورت آنلاین و روی سی دی در دسترس محققان قرار می‌گیرد. (هم‌اکنون این نتایج در وب‌سایت دانش در دسترس هستند.)

  SCOPUS

Scopus یکی از محصولات Elsevier است و برای دسترسی به اطلاعات کتابشناسی و مقاله‌های آن نیاز به پرداخت هزینه و گرفتن اشتراک دارید. Scopus نیز سایتی جامع و دربرگیرنده اطلاعات موجود در حیطه علوم انسانی، شیمی، زیست و … است.

شاخصی که Scopus از آن بهره می‌برد، شاخص SCImago Journal & Country Rank (SJR) است. این شاخص همانند فاکتور تأثیر است اما اهمیت یا پرستیژ یک ژورنال را نیز لحاظ می‌کند. پرستیژ با استفاده از الگوریتم PageRank موتور جستجوی گوگل برآورد می‌شود و دربرگیرنده ارزش علمی ژورنال ارجاع دهنده است. برای برآورد این شاخص، از آنالیز 3 ساله داده‌های ارجاع پایگاه داده Scopus از سال 1996 استفاده می‌شود. نتایج این شاخص هرساله در نوامبر آپدیت می‌شوند.

Scopus یا ISI ؟

تفاوت اول این دون مایه در پوشش مقالات است، در برخی بررسی‌ها پوشش کلی Scopus را 20 درصد بیشتر از ISI اعلام کرده‌اند، بررسی‌های دیگر نشان می‌دهند که تفاوت‌های پوشش دهی این دو نمایه تفاوت‌های موضوعی هستند، مثلاً در حوزه هنر، اجتماعی و انسانی ازنظر محتوا و هدف ISI برتری نسبی را از آن خودکرده اما در همین موضوعات بر اساس شاخص‌های مدیریت و اعتبار پدیدآورندگان مقاله و یا اثر خاص Scopus برتری دارد؛ اما آنچه مسلم است Scopus به مقالاتی که پیش از آغاز به کارش چاپ‌شده‌اند (1995) ایجادشده‌اند دسترسی ندارد.
شاخص دیگری که این دو نمایه را در مقابل هم می‌گذارد سهولت دسترسی و به‌روز بودن سیستم است که در این مورد Scopus بر ISI پیشی گرفته است. البته در این زمینه خرده‌ای که بر Scopus گرفته می‌شود هزینه‌های اشتراک و بازیابی مقاله است.
همان‌طور که ملاحظه کردید، فاکتورهای تأثیری که دو نمایه از آن بهره می‌برند متفاوت هستند. در محاسبه شاخص SJR کیفیت ارجاعات، ارجاع به خود، مدت‌زمان، آنالیز نوع و تعداد مقالات را در نظر گرفته می‌شود. از مهم‌ترین نقدهای وارده به شاخص IF می‌توان به «عدم لحاظ کیفیت ارجاع»، «شامل شدن ارجاع به خود» و «آنالیز تنها نشریات انگلیسی‌زبان» اشاره کرد. درنتیجه IF تنها یک شاخص برای اعتبار سنجی است و همیشه مهم‌ترین شاخص نیست و عوامل بسیاری موجب ایجاد تعصب در مقدار واقعی این شاخص می‌شود. فاکتورهای دیگری مانند Journal Rank، Article Influence و H-Index نیز باید موردتوجه قرار گیرند. باید به اعتبار علمی محققینی که در ژورنال خاص مقاله چاپ می‌کنند و اندازه جامعه‌ مخاطب ژورنال توجه کرد.
پروفسور راه گارد تفاوت عملکرد این دو شاخص در بررسی ژورنال‌های مربوط به علوم اتمسفر را به‌صورت این گراف درآورده است.

این نمرات به‌طورمعمول برای ارزیابی «پرستیژ» و یا «کیفیت» مجلات علمی استفاده می‌شوند. اگرچه محاسبه بر اساس شاخص‌های متفاوتی انجام می‌شود، گراف گارد نشان می‌دهد که ارتباط مناسبی بین دو مقدار وجود دارد و عموماً نتایج بررسی شاخص‌های این دو نمایه باهم برابری می‌کند.
گروهی از محققین دانشگاه دوک شاخص‌های اعتبار سنجی این دو گروه را در مورد علوم اکولوژی و محیط‌زیست بررسی کرده‌اند. نتایج این مقایسه در جداولی به فرم زیر ارائه‌شده‌اند:

علوم اکولوژی:

 علوم محیط‌زیست:

 نتایج این بررسی نشان می‌دهد، IF برای رتبه‌بندی و مقایسه مجلات علمی و برای تعیین اهمیت ژورنال‌ها برای جامعه علمی مفید است. شاخص‌های رتبه‌بندی به‌طورکلی در سیستم‌های محاسبه‌ای یک پایگاه داده با سیستم نمایه دیگر تفاوت معنی‌داری ندارند. دلیل تفاوت‌های مشاهده‌شده در میان اعتبارسنجی این دو نمایه مجموعه‌ای از عناوین نمایه شده توسط این دو پایگاه داده است که گاهی ممکن است تعداد عناوینی که نمایه می‌شوند درست نباشد و یا بعضی از ژورنال‌ها فقط دریکی از پایگاه‌ها ثبت‌شده باشند. باید در نظر داشت که همه مجلات توسط شاخص‌های هردو نمایه بررسی نمی‌شوند و از سویی ممکن است در موضوعی خاص یکی از نمایه‌ها پوشش کمتری داشته باشد. به‌عنوان‌مثال پیشتر به ISI خرده می‌گرفتند که در مورد علوم انسانی پوشش دهی کمتری نسبت به علومی نظیر علوم زیستی دارد. برای مطالعه بیشتر لینک دانلود مقاله اخیر در وب‌سایت گروه پژوهش و ترجمه آریا (آرت گروپ) و در این لینک در دسترس است.
نکته مهمی که از مقایسه این دو نمایه حاصل می‌شود این است که سیستم‌های ارجاع و بررسی هردو به یک صورت کار می‌کنند و برای اعتبار سنجی یک ژورنال نیاز به بررسی هر دو نمایه نیست.
با کمک هر دو نمایه می‌توان به اطلاعات شاخص H نیز دست‌یافت.
درزمینهٔ جستجوی ارجاعات هردو نمایه فعال هستند هرچند بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده از کاربران Scopus سیستمی واضح‌تر برای جستجو دارد. نمایه دیگری که برای جستجوی ارجاعات کاربرد دارد IEEE Explore است که ارجاعاتی را بازیابی می‌کند که در آن ذکرشده باشند.
منبع :ariatranslate