کتابخانه به مجموعه‌ای از اطلاعات و منابع و خدمات اطلاعاتی گفته می شود که مدیریت و نگهداری آن بر عهده نهاد عمومی، خصوصی یا یک شخص می باشد. در این مقاله که به قلم نویسندگان قدم یار به سرپرستی مهندس فرشاد مارچینی گردآوری شده است، سعی می شود به صورت خلاصه و با زبانی ساده در رابطه با کتابخانه جهت استفاده دانشجویان گرامی ارائه گردد.

تاریخ کتابخانه ایران

در دوره هخامنشیان در ایران کتاب‌های علمی و مذهبی ایران، از زمان زرتشت در کتابخانه‌های «گنج هاپیگان» در تخت سلیمان و «دزی ناپشت» در تخت جمشید بایگانی شده ‌بودند.
به نظر این کتاب‌ها در موضوعات فلسفه، نجوم، کیمیاگری و علوم پزشکی بوده ‌اند، موضوعاتی که مغان ایران در آن‌ها استاد بودند. پس از فتح ایران توسط اسکندر مقدونی، کلیه ی این کتاب‌ها در آتش سوختند.
به نظر این کتاب‌ها در رابطه با موضوعات فلسفه، نجوم، کیمیاگری و علوم پزشکی بوده است، موضوعاتی که مغان ایران در آن‌ها استاد بودند. پس از فتح ایران توسط اسکندر مقدونی، کلیه ی این کتاب‌ها در آتش سوختند. همچنین می‌توان به کتابخانه دانشگاه جندی شاپور که یکی از کتابخانه‌های بزرگ ایرانیان در عهد باستان (ساسانیان) بود، همچنین کتابخانه شوش در زمان هخامنشیان که پس از حمله اعراب به ایران از بین رفت اشاره کرد.

تعریف کتابخانه

کتابخانه به مجموعه‌ای از اطلاعات و منابع و خدمات اطلاعاتی گفت همی شود که مدیریت و نگهداری آن بر عهده نهاد عمومی، خصوصی یا یک شخص می باشد. از لحاظ سنتی کتابخانه به مجموعه‌ای از کتاب‌ها گفته می‌شود.

بخش های اصلی یک کتابخانه

– بخش مخزن (امانت):

کتاب های این قسمت کتابخانه به دانشجویان و افرادی که در کتابخانه عضو هستند امانت داده می¬شود و کتاب هایی¬ می باشند که توسط کتابخانه در زمینه های متفاوت و بر مبنای اصولی خاص جمع آوری شده اند.

– بخش مرجع:

این بخش محل نگهداری منابع مرجع ها می باشد، کتابدار و مراجعه کننده در این بخش با هم ارتباط مستقیم دارند و برخی منابع گران قیمت هستند و دانشجویان فقط می توانند در سالن مطالعه از آن استفاده نمایند و منابع مرجع شامل فرهنگ ها_دایره المعارف ها_راهنماها_دستنامه ها و … می باشد.

– بخش نشریات ادواری:

این قسمت کتابخانه مربوط به خرید و نگهداری مجلات فارسی می باشد و منابع آن شامل مجلات مشترک شده عمومی می باشد.

– ایستگاه روزنامه خوانی:

هر روز روزنامه با عناوین مشترک شده کتابخانه در اختیار علاقه مندان قرار می دهد.

– بخش سالن مطالعه:

این بخش شامل دو سالن خواهران و برادران می باشد که دانشجویان می توانند در آرامش به مطالعه بپردازند.

– بخش سایت:

این بخش دارای تعدادی کامپیوتر متصل به اینترنت و برخی مواقع پرینتر رنگی یا سیاه و سفید می باشد که عموماً در کتابخانه های خصوصی وجود دارد.

نقش فناوری های اطلاع رسانی در عملکرد کتابخانه ها

اطلاع رسانی جدید با به کارگیری فناوری های اطلاعات و ارتباطات، کمک زیادی به کتابخانه در راستای توسعه فرهنگی کرده است که عبارتند از:

1- گسترش دسترسی به اطلاعات
2- سرعت دسترسی به اطلاعات
3- دسترسی به اطلاعات روزآمد
4- دسترسی به اطلاعات بیشتر
5- دسترسی همزمان به شکل های مختلف اطلاعات
6- سهولت تولید، ذخیره و بازیابی اطلاعات
7- آموزش از راه دور
8- اطلاع رسانی درباره اطلاع رسانی (شناساندن چهره واقعی علم اطلاع رسانی و کاربردهای آن به آحاد جامعه)

نقش کتابخانه بر افزایش مطالعه دانشجویان 

مطالعه نقش اساسی در توسعه فرهنگی دارد. اساسی ترین دلایل نیاز دانشجویان به مطالعه عبارتند از:

1- برای ادای فرائض دینی
2- پر کردن اوقات فراغت
3- دستیابی به اطلاعات روزآمد
4- توسعه مهارت های حرفه ای
5- برای اصلاح نیازهای خویشتن
6- برای ارضای نیازهای ذهنی و روحی

عوامل موثر بر عادت مطالعه :

محیط اطراف از قبیل؛ جامعه و فرهنگ بر زندگی دانشجویان موثر می باشد و این عادات و رفتارها شخصیت آن ها را شکل می دهد. عوامل مختلفی در عادت مطالعه تاثیر گذارند، اصلی ترین آنها عبارتند از:

•    کتابخانه
•    جامعه
•    تحصیلات و سطح آگاهی
•    رسانه ها اعم از مکتوب و دیداری_شنیداری
•    تاثیر نظام های حکومتی
باتوجه به گروه بندی بالا می توان به نقش پراهمیت کتابخانه در گسترش عادت به مطالعه پی برد، زیرا همچون پناهگاه امن اجتماعی، در محیطی سالم، محتوای منابع و اطلاعات مورد نیاز را به صورت نظام¬مند در اختیار جامعه قرار داده و با الگوسازی، عادت مطالعه را در سطح جامعه گسترش می دهد. توسعه کمی و کیفی کتابخانه ها، به ویژه کتابخانه هایی که در سطح گسترده ای با جامعه در ارتباط هستند در توسعه عادت به مطالعه نقش اساسی دارند.

راه های توسعه ی مطالعه در قشر دانشجویی

•    شروع با کتاب هایی با حجم کم و جذاب
•    چاپ کتب کم حجم اما پرمحتوا
•    نوشتن قسمت هاى جالب کتاب و نصب آن در دیوار دانشگاه
•    برگذاری مسابقات کتاب خوانی، بربایی نمایشکاه کتاب
•    معرفی کتابهای جدید طبق رویدادهای جدید
•    تشکیل حلقه های مطالعاتی
•    سیرهای مطالعاتی مفید و مورد حمایت دانشجویان البته به صورت بومی باشد.
•    گسترش کتابخانه ها وگسترش فرهنگ کتابخوانی
•    برگزاری مسابقات با موضوع های مختلف، و دادن جوائز …
•    ارایه تخفیف به داشجویان
•    ارزان کردن قیمت کتاب ها، تخفیفات 50درصدی درنمایشگاه کتاب
•    قرار دادن کتاب هایی با حجم کم و موضوعات مفید در محل تجمع دانشجویان
•    با مطالعه و ارایه خلاصه کتاب در قبال دریافت امتیازات ویژه دانشجویی
•    داستان هاى کوتاه و چکیده که دانشجویان به مطالب جذاب کشدیده شود تا از کتاب های بزرگ استفاده شود.
•    برگزاری مسابقات کتابخوانی با موضوعات جالب همراه با اهدای جوایز
•    برگزاری مسابقات کتاب خوانی با جوایز نفیس ارائه رایگان کتب تلخیصی
•    ارائه کتاب های جذاب برای جوانان و تبلیغات متنوع که توجه آنان را جلب کند
•    برگزاری نمایشگاه های کتاب به صورت پی¬درپی
•     تخفیف به دانشجویان
•    معرفی کتاب های مناسب و خوب

برگزاری مسابقات کتابخوانی و هدیه دادن کتاب

– اهدا کتاب
– مسابقه کتابخوانی
– تشکیل حلقه های کتابخوانی
– اهداى بن کتاب
– هدیه دادن کتاب
– ایجاد نمایشگاه هاى دائمى کتاب در محیط دانشگاه ها و تخفیف قیمت کتاب
– برگزاری مسابقات کتابخوانی معرفی کتابهای مفید و جذاب
– برگزاری همایش های کتاب و معرفی کتاب های برگزیده
– در نظر گرفتن بن کتاب برای دانشجویان
– شبکه ی اجتماعی کتاب مثل  Booki.ir
– گردهمایی های نقد و بررسی کتاب و تجلیل از حاضران
– ارزان بودن قیمت کتاب، در دسترس بودن کتابخانه های عمومی، وجود منابع درسی در کتابخانه ی دانشگاه ها و کتابخانه های عمومی
– معرفی کتاب از سوی اساتید و اشخاص معتبر دانشگاه ها به دانشجویان
– دعوت از نویسندگان، ناشران برتر؟ معرفى کتب برتر؟ برگزاری مسابقه کتابخوانى
– معرفی کتاب جذاب به دانشجویان
– ایجاد نمایشگاه هاى کتاب در مقیاس کوچک به فراخور مناسبت هاى مختلف در دانشگاه
– برگزاری مسابقات کتابخوانی و درنظرگرفتن کتب کم حجم برای این منظور

مسابقه کتابخوانی

– برگزاری مسابقه کتابخانی به صورت پرسش و پاسخ و خلاصه نویسی و نقد
– کتاب های اسلامی را جوان پسند کنیم به شکلی که هیچ گونه تغییری در محتوای اعتقادی اسلام ناب محمدی وارد نسازیم
– بهترین راه ایجاد انگیزه است که دانشجویان سوق پیدا کنند به کتاب خواندن
– معرفى کتاب هاى مناسب با برگزارى مسابقات کتابخوانى در سطح دانشگاه
– برگزاری مسابقه کتاب خوانی
– کمک مالی در قالب بن برای خرید کتاب
– نمایشگاه کتاب در دانشگاه با مقداری تخفیف که دانشجویان توان خریداری داشته باشند
– ارائه چکیده ای از مطالب کتاب در تابلوهای دانشگاه
– معرفی و نوشتن خلاصه ای کمی از کتاب و در معرض عام گذاشتن آن
– می توان با نکته برداری از کتاب های مفید دانشجویان را به آشنایی و ترغیب خواندن کتاب ها واداشت
– معرفی کتاب های نمونه و برتر، برگزاری نمایشگاه درسطح دانشگاه
– گسترش کتب الکترونیکی برای دستگاه های همراه
– معرفی کتاب های خوب از طریق پیامک.
– ایجاد احتیاج در جامعه به روش های گوناگون، اما اجباری نباشد
– از کتاب های کم حجم و جذاب استفاده شود
– وجود کتابخانه ى زیبا وکتاب هاى متنوع مختص تمام رشته ها که دانشجویان را جذب کند
– انتشار الکترونیکی با قابلیت جستجو
– تاسیس کتابخانه های خوب و مجهز/ معرفی کتاب های خوب با موضوعشان

قیمت مناسب کتاب

برای تشویق دانشجویان به کتاب و مطالعه می توان از تبدیل کتب کاغذی به کتب دیجیتالی نظیر نرم افزار استفاده کرد.
قیمت مناسب و بار محتوایی بالا
1- پایین آمدن هزینه ثبت نام کتابخانه ها
2- دیجیتالی شدن کتب
3- بالابردن انگیزه کتابخانی توسط رسانه جمعی (صداسیما) و …
فقر،گرسنگی نمی باشد. بلکه فقر، گرد و خاکی است که بر کتاب های فروش نرفته یک کتابفروشی می نشیند.”دکتر شریعتی”