آنچه دانشجویان می خواهند درباره صحافی بدانند!

صحافی یا جلد کردن کتاب، به عمل تا و ترتیب فرم‌های چاپ شده متن کتاب، جلدگذاری و در نهایت برش کتاب گفته می‌شود. در این مقاله که به قلم نویسندگان قدم یار به سرپرستی مهندس فرشاد مارچینی گرد آوری شده است، سعی می‌شود به صورت خلاصه و با زبانی ساده مراحل صحافی جهت استفاده دانشجویان گرامی ارائه گردد.

صحافي چيست؟

صحافی یا جلد کردن کتاب، به عمل تا و ترتیب فرم‌های چاپ شده متن کتاب، جلدگذاری و در نهایت برش کتاب گفته می‌شود. بوسیله دستگاه تاکن فرم‌های چاپ شده متن کتاب، بر اساس قطع کتاب تا می‌شود و سپس فرم‌ها بوسیله ماشین صحافی ترتیب می‌شوند و سپس بستگی به نوع صحافی با ماشین صحافی که می‌تواند چسب، مفتول زن، دوخت و جلدسازی باشد به جلد متصل می‌شوند. در آخر براساس قطع استاندارد برش خورده و کار صحافی به پایان می‌رسد. در واقع فن تنظیم و به ‌هم ‌بستن صفحات کتاب و قرار دادن آن‌ها بین دو پوشش (جلد) به‌منظور یک جا نگاه داشتن صفحات و جلوگیری از فرسوده یا پاره شدن و تسهیل استفاده از آن ها را صحافی می‌گویند.

به این حرفه در گذشته ورّاقی می‌گفتند. البته به جز صحافی و جلد کردن کتاب، مواردی همچون نسخه نویسی و تهیۀ رونوشت و تکثیر کتاب و… را نیز شامل می‌شده است.
جلد کتاب ممکن است نازک یا ضخیم باشد. جلدهای ضخیم را از مقوا می‌سازند و روی آن را پارچه، چرم، پلاستیک چرم‌نما، یا ترکیبی از این مواد می‌کشند.

صحافی به‌طور کلی سه مرحله دارد:

1-ترکیب‌بندی:

یک‌جا و کنار هم گذاشتن صفحات کتاب به‌ترتیب شماره صفحه را ترکیب بندی می‌نامند.
این مرحله شال چهار عمل زیر می‌باشد:
الف) تا کردن:
این کار با دست یا ماشین انجام می‌گیرد، ورق های بزرگ چاپی چند صفحه بر پشت و روی آن چاپ شده باید به گونه‌ای تا شوند که صفحات، پشت سر هم قرار گیرند. به این روقهای تا خورده فرم چاپی می‌گویند و معمولا مضربی از 4 می‌باشد.
ب) لَت گذاشتن:
در بین صفحات فرم بعضی صفحات رنگی مخصوص، نقشه یا تصاویر خارج از متن را با دست می‌گذارند.
ج) مرتب کردن:
این کار در صحافی به وسیله‌ی ماشین‌های ترتیب صورت می‌پذیرد. کنار هم گذاشتن فرم‌های متعدد یک کتاب، به‌گونه‌ای است که صفحات کتاب پشت سر هم به صورت مرتب قرار بگیرند.
د) دوختن:
ته فرم‌های هر جلد، بعد از مرتب شدن فرم‌ها می‌بایست به یکدیگر دوخته شود. این کار به دو روش ته‌دوزی و کناره‌دوزی انجام می‌شود. فرم‌های یک کتاب فقط با کوک فلزی دوخته می‌شود و با چسب به جلد می‌چسبانند. در واقع کتاب‌های ارزان قیمت را معمولا ته‌دوزی نمی‌کنند، بسیاری از آنها را به کمک ماشین مخصوص، به طریقه ته‌چسب، صحافی می‌کنند.

2-شکل‌بندی:

در شکل‌بندی کتاب چهار عمل کوبیدن، چسب زدن، لب بریدن و گردسازی، پشت‌کوبی، و آستربندی صورت می‌گیرد:
الف) کوبیدن
هنگام دوختن فرم‌های کتاب، در محل عطف، برآمدگی به وجود می‌آید که برای از بین بردن این برآمدگی فرم‌ها می‌بایست تحت فشار قرار بگیرند.
ب) چسب زدن
لایه‌ای از چسب مخصوص بر سطح عطف کتاب، برای جلوگیری از شل شدن کوک‌ها در روش ته‌دوخت این چسب را می‌ریزند.
ج) لب بریدن
برای یکسان شدن تمامی نسخه‌های کتاب، لب‌‌های ناهموار فرم‌های کتاب را پس از دوختن و کوبیدن با ماشین برش می‌برند.
د) گردسازی، پشت‌کوبی و آستربندی

در این مرحله ابتدا سطح عطف کتاب محدّب می‌شود، سپس یک تکه پارچه با سریشم به سطح عطف کتاب چسبانده می‌شود که آن را آستر می‌نامند. در صحافی دستی شیرازه‌ها را به عطف می‌دوزند، ولی در صحافی ماشینی شیرازه‌ها را تنها برای تزیین به دو سر عطف می‌چسبانند.

3-جلدبندی:

جلدبندی شامل سه مرحله جلدسازی، چاپ جلد و جلدگذاری است:
الف) جلدسازی
عموما از مقوا، پارچه و یا از کاغذ ضخیم جلد کتاب‌ها ساخته می‌شود. ابتدا ورقه‌های بزرگ مقوا را به ‌وسیله ماشین برش، در اندازه مطلوب می‌برند و سپس بر روی پارچه یا کاغذ ضخیمی که سطح درونی آن چسب خورده است می‌چسبانند و در عین حال باریکه‌هایی از کاغذ ضخیم نیز به ‌صورت عطف در فاصله میان هر دو قطعه مقوا بر پارچه زیرین می‌چسبد و در انتها لبه‌های اضافی پارچه به طرف توی جلد برگردانده و بر سطح داخلی، دو قطعه مقوا می‌چسبانند.
ب) چاپ جلد
چاپ جلد کتاب دربرگیرنده‌ی درج عنوان، نام نویسنده و دیگر اطلاعات کتاب‌شناختی و بعضی تزیینات روی جلد و عطف کتاب است. این کار به دو روش عادی و یا طلاکوب انجام می‌شود. در روش اخیر از حروف مخصوص و یا کلیشه و ورقه‌های نازک طلایی یا رنگی نیز استفاده می‌شود.
ج) جلدگذاری
در این مرحله به سطح دو آستر بدرقه کتاب و پارچه مشبک عطف کتاب چسب می‌زنند و فرم‌های به هم متصل شده را داخل می‌گذارند و با وارد کردن فشار، عطف فرم‌ها را به عطف جلد، و آستر بدرقه‌ها را به سطح داخلی جلد می‌چسبانند. سپس کتاب‌ها را چند ساعت زیر پرس می‌گذارند تا خشک شوند.